از حکمت مدنی تا حکمت تمدنی: چشم‌اندازی به فلسفه‌ی دین بر مبنای وجود ترابطی انسان

انسان، دین و حکمت، سه حقیقت در تعامل اند؛ لذا نحوۀ پاسخ به دو پرسش انسان شناسانۀ «چرایی (فلسفه) هبوط انسان در دار کثرت» و «نحوۀ وجود انسان در نسبت با کثرات پیرامونی اش»، در نحوۀ دین شناسی و شکل گیری یک دستگاه حِکمی، بازتاب می یابد و «دست یابی به چشم اندازی نوین در فلسفه‌ی دین و حکمت» به عنوان یک هدف معرفتی؛ از خلال پاسخ به پرسش های فوق و با بهره مندی از ظرفیت های حکمت متعالیه و بر اساس روش قیاسی- برهانی قابل تحقق خواهد بود. حکمت متعالیه، نحوۀ وجود موجودات را «وجود ربطی (فقر محض در نسبت با مبدا)» معرفی می کند، لکن با تبیین «نقش کثرت عرضی در حرکت جوهری»، می توان از نحوه‌ای پیوند وجودی میان موجودات متکثر سخن گفت و نحوه‌ی وجودی به نام «وجود ترابطی» را تبیین نمود. انسان نیز که در دار کثرت هبوط یافته، علاوه بر وجود ربطی، وجود ترابطی دارد. «تمدن» به عنوان موضوعی انسان بنیان، متاثر از این نحوۀ وجود- وجود ترابطی -؛ قابلیت تبیین فلسفی می یابد و بر همین مبنا می توان از نوعی حکمت به‌نام حکمت تمدنی سخن گفت و آن را «استکمال متقابل نفوس انسانی و موجودات دار طبیعت در سایۀ تمدن الهی و به واسطۀ انتقاش نفس آدمی به نظم عقلی عالم و تشبه به باری تعالی» تعریف کرد. هم‌نشینی حکمت تمدنی با بحث قرآنی استخلاف، چشم انداز نوینی از فلسفه‌ی دین را رقم می زند که در آن غایت «دین»، برپایی تمدن الهی معرفی می شود.

from social wisdom to civilized wisdom: a perspective on the philosophy of religion based on the communicational existence of human

man, religion and wisdom are three truths in interaction. therefore, the way to answer the two anthropological questions &why man descented in the world of multiplicity& and &the type of human existence in relation to the multitudes around him&, will be reflected in the way of religionology and the formation of a philosophical system. therefore, &achieving a new perspective in the philosophy of religion and wisdom& as an epistemological goal; is possible by answering the above questions. this path is followed by benefiting from the capacities of transcendental wisdom. sublime wisdom introduces the existence of beings as “pure poverty in relation to the origin”, but by explaining &the role of transverse multiplicity in essential movement&, we can speak of a kind of existential connection between plural beings and we can explaine kind of existence called “communicational existence”. the human ,who has descended into the world of plurality, has a communicational existence. &civilization& as a human-based subject, affected by this mode of existence; it is capable of philosophical explanation, and on this basis, we can talk about a new branch of wisdom called civilizational wisdom, and it is called &the mutual evolution of the human soul and the creatures of nature in the shadow of the divine civilization and through the similarity of the human soul to the rational order of the world and the similarity to god& defined. the coexistence of civilizational wisdom with the qur’anic discussion of istikhlaf establishes a new perspective of the philosophy of religion, in which the goal of &religion& is the establishment of divine civilization.