منزلت عقل فقهی در تمدن سازی نوین اسلامی

عقل در روایات و آیات اسلامی مخلوق خداوند معرفی شده و حجت درون انسان است. عقل وسیله رسیدن انسان به عبودیت و مهم‌ترین بخش وجود آدمی در جهان خلقت است. عقل در فقه اسلامی، هرچند به عنوان منبع حکم شرعی معرفی می‌شود، اما هیچ‌ گزارش دقیقی از جایگاه آن در فقه اسلامی در دست نیست. در عرصه تمدن‌سازی نوین اسلامی، عقل نقشی بس مهم‌تر از فقه فردی پیدا می‌کند و در این مرحله، بی‌توجهی به این ابزار اساسی فهم شریعت و عدم توجه به منزلت آن در هندسه تمدن‌سازی اسلامی، یا آدمی را به ورطه اخباری‌گری سوق می‌دهد و یا از سوی دیگر حجیت دستگاه فقاهت تمدن‌ساز، تمام نخواهد بود. این نوشتار در پی آن است که اجمالاً جایگاه عقل فقهی را در عرصه تمدن‌سازی نوین اسلامی روشن نماید. به نظر می‌رسد برای ورود فقه به عرصه تمدن‌سازی نوین اسلامی، باید عقل، علاوه بر شئونی که در فقه رایج دارد، حداقل به پنج شکل دیگر ایفای نقش کند: تحلیل اجتماعی احکام، درک مصالح تحسینی، مجال عدم تعبّد در شئون حکومت، درک نظام‌وار شریعت و کشف نقطه ثقل تصرف.

The status of jurisprudential rationality in New Islamic civilization

Rationality in Islamic narrations and verses is introduced as a creation of God and is the authority within man. Rationality is the means by which man attains servitude to God and is the most important part of human existence in the world of creation. Although the rationality is introduced as a source of Islamic law, it is not an accurate report of its place in Islamic jurisprudence. In the field of new Islamic civilization, rationality plays a much more important role than individual jurisprudence. At this stage, ignoring this basic means of understanding of the religion and not paying attention to its status in the structure of Islamic civilization leads to two scenarios. Either the person is guided towards the field of Akhbarigari (the unconditional following of the news) or the authority of the civilizing jurisprudence system will fall incomplete. This article seeks to briefly clarify the position of jurisprudential rationality in the field of new Islamic civilization. It seems that in order for jurisprudence to enter the field of new Islamic civilization, the rationality, in addition to its current status in jurisprudence, must play a role in at least five other ways; social analysis of rules, understanding of praiseworthy material, opportunity for nonworshiped issues in government, systematic understanding the religion and the discovery of the critical point of the possession.