تحلیلی انتقادی بر نظریه «امتناع علم دینی و تمدن‌سازی» با غلبه تفکرتئولوژیک و حوالت تاریخی مدرنیته

ازجمله رویکردهای قابل‌توجه در مخالفت با تمدن سازی و اسلامی سازی علوم، نگاهی است که با اتکا بر فلسفه پدیدار شناختی و رویکرد انتولوژیکی، تلاش می‌کند الزامات تمدنی مدرنیته را امر اجتناب‌ناپذیر و حوالت تاریخی دانسته و هرگونه تلاش در اسلامی سازی و بومی کردن علوم جهت مهندسی تمدن اسلامی را محکوم‌به شکست بداند و در حقیقت این رویکرد بر این باور است که اساساً دغدغه و تلاش برای تمدن سازی و اسلامی سازی علوم، ریشه در جریان بومی‌گرایی وهویتگرائی غرب‌ستیز دارد، ازاین‌روی دلایل مخالفت خود را با این مسئله به موانع درونی و بیرونی بازمی‌گرداند. به همین روی مانعیت درونی در امکان و امتناع تمدن سازی و تولید علم دینی را به حاکمیت دستگاه تئولوژیکی یعنی الهیات در جامعه اسلامی برمی‌گرداند. به این معنا که هر دستگاه معرفتی بشر که واسطه در فهم بشر از متن و حقیقت دین باشد، به دلیل ماهیت بشری‌اش، منجر به اعوجاج در فهم دینی و درنتیجه ایدئولوژیک شدن دین می‌گردد، درحالی‌که حقیقت دین به دلیل ویژگی همچون قدسی بودن، مطلق بودن، فرا تاریخی، عینی نبودن، امری است که مانع از مقایسه آن با علم و درنتیجه مانع طرح تمدن اسلامی بر محور تولید علوم دینی می‌گردد. چراکه مواجه ما با دین امری وجودی وانکشافی است. مانعیت بیرونی در امتناع، به حوالت تاریخی، اقتضائات ذاتی مدرنیته، یعنی علم مدرن و تکنولوژی برمی‌گرداند، که چنین حوالتی اجازه نمی‌دهد انسان باقدرت و اختیار خود در برابر آن مقابله کند. با توجه به دو دال اساسی نظریه فوق در امتناع مهندسی تمدن اسلامی و تولید علم دینی، باید گفت اساساً، بدون تفقه جامع در دین و ترسیم هندسه معرفت دینی و تبیین جایگاه الهیات مطلوب، نمی‌توان مواجهه صحیح و مطلوب با متن دین و جریان دینداری در مقیاس تمدنی و اجماعی داشت، درواقع رابطه وجودی با دین، یک رابطه درونی و فردی است و موجب انزوای دین در متن حیات اجتماعی گشته و به سکولاریسم منجر می‌گردد. از سوی دیگر چنین خوانشی از الزامات مدرنیته با اصل تکلیف و اختیار انسان در جهت تکامل اجتماعی و تمدن سازی سازگاری ندارد، ازاین‌رو با فرض امکان‌پذیری توسعه و تکامل قدرت و اختیار برمحورحق، مسئولیت و تکلیف اجتماعی و تمدنی جامعه دینی، این اقتضاء و حوالت تاریخی الزام‌آور و جبرانگارانه را بایستی بشکند و درنتیجه طرح تمدن سازی اسلامی و علم دینی، مطلوب و امکان‌پذیر می‌گردد.

A Critical Analysis of the Theory of Refusal of Religious Science and Civilization with the Overcoming of Theological Thought and the Historical Circumstances of Modernity

One of the notable approaches in opposing the civilization and Islamization of sciences is a view that relies on phenomenological philosophy and ontological approach, in order to to consider the civilizational requirements of modernity as historically inevitable. Based on this theory, any attempt to Islamize and localize science for engineering is condemned as a failure in Islamic civilization. In fact this approach believes that the concern and effort to civilize and Islamize the sciences is rooted in the trend of antiWestern nationalism and identity. Therefore it returns the reasons for its opposition to this issue which faces internal and external obstacles. Accordingly, the internal obstacle to the possibility and refusal of civilization and the production of religious knowledge goes back to the rule of the theological system, i.e. theology in Islamic society. In other words, any human epistemology that mediates human understanding of the text and truth of religion, due to its human nature, leads to distortion in religious understanding and consequently ideologicalization of religion. While the truth of religion is absolute due to its characteristics such as being sacred, metahistorical, objective. As a result, its comparison with science is impossible. Consequently, the design of Islamic civilization based on the production of religious sciences is prevented.Our confrontation with religion is an existential and developmental matter. The external obstacle of refusal refers to the historical context, the inherent requirements of modernity i.e., modern science and technology. Such a situation is not confrontable with man power and authority. Considering the two basic signs of the above theory in the refusal of Islamic civilization engineering and the production of religious science, it should be said that basically, without a comprehensive division in religion in drawing the structure of religious knowledge and explaining the position of desirable theology, we have to come down to a civilized and consensual scale. In fact, the existential relationship with religion is an internal and individual relationship and causes the isolation of religion in the context of social life and leads to secularism. On the other hand, such a comprehension of the requirements of modernity is not compatible with the principle of human duty and authority for social development and civilization. It must break the binding and compensatory. Hence, the plan of Islamic civilization and religious science becomes desirable and possible.