برهم‌کنش قدرت و مقاومت: تحول گفتمان پدرسالاری در ادبیات داستانی نوجوان

با ورود مدرنیته به ایران و شروع فرایند توسعه، خانواده همواره متاثر از عوامل و اندیشه‌های مختلف دستخوش تغییر و تحولات عظیم شده است. به موازات این، مقولۀ پدرسالاری نیز دچار دگردیسی شده است. این پدیدۀ نمودیافته در نشانه‌های فرهنگی، به‌دلیل ارزش‌گذاری‌های متفاوت و ارتباط جدایی‌ناپذیرش با جامعه و روابط قدرت، ماهیتی گفتمانی‌شده دارد که می‌تواند در عین اثرگذاری بسیار  نمودی از صداهای غالب یا مغلوب در ساختاری فرهنگی باشد. در این پژوهش، که برآمده از پژوهشی گسترده درباره‌ی گفتمان خانواده در ادبیات داستانی نوجوان است، با بررسی آثار در بازه‌ی زمانی 50 ساله‌ی داستان‌نویسی برای نوجوان، کوشیده ایم تا گفتمان غالب در هر دوره‌ی زمانی و تغییرات بازنمایی پدرسالاری را در این آثار، جست‌وجو کنیم. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی و داده‌کاوی به روش استقرایی و براساس رویکرد تحلیل گفتمان تاریخی بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در بازه‌های زمانی مختلف، بازنمایی گفتمانی پدرسالاری، متاثر از تغییرات اجتماعی ساختار خانواده به سیاق زیر بوده بوده است: 1. دوره اول، دهه 50 دوره سیطرۀ فرم و محتوای ایدئولوژیک خانواده است و پدر در معنای قدرت مطلقه کاربرد دارد؛ 2. دوره دوم برهۀ پدرسالاری دهه 60و70 است که شاهد پذیرش قدرت و عاطفی‌سازی هستیم؛ 3. دوره سوم بازنمایی پدرسالاری و مقاومت دربرابر آن که دهه 80 است و 4. دوره نبود پدر و قدرت‌نمایی فرزندان در دهه 90 است. نتایج نشان می‌دهد، در بازه‌ی زمانی مدنظر، تغییرات عمده‌ای را می‌توان در بازنمایی گفتمان پدرسالاری شاهد بود که با گفتمان دوره‌ی قبل کاملاً متفاوت است و نشان می‌دهد قدرت و مقاومت بین پدر و فرزند، از جریان قدرت مطلقه‌ی پدر، به‌سمت حذف پدر و قدرت‌نمایی فرزندان پیش رفته است.

power and resistance: patriarchal discourse in young adults' fiction

with ongoing modernization and the beginning of development in iran, the family has always undergone changes and transformations and is affected by different ideas. for this reason, the concept of patriarchy expressed in cultural signs, due to different valuations and its inseparable connection with society and power relations,, which is the result of an extensive research about family discourse in young adults' fictions, by examining the works in the 5 decades period of fictions writing for teenagers, we tried to find the dominant discourse in each period and the changes in the representation of patriarchy in these works. studies show that in different time periods, the discursive representation of patriarchy, affected by the social changes of the family structure, has been as follows: 1. the first period, the 50s (metaphorical and ideological period of the family: the father in the sense of absolute power); 2. the second period at 60s and 70s: patriarchy (acceptance of power and emotionalization); 3. the third period at 80s: representation of patriarchy and resistance against it 4. the fourth period at 90s: father's absence and children's empowerment. the results show that, in the considered period, major changes can be witnessed in the representation of the patriarchal discourse, which is completely different from the discourse of the previous period, and it shows that the power and resistance between father and child, from the flow of the absolute power of the father, has progressed towards the removal of the father and the empowerment of the children.