رابطۀ ساخت هجایی پسوند و وزن مورایی ستاک پایه در واژه های سه هجایی زبان فارسی

پژوهش حاضر به بررسی رابطۀ ساخت هجایی پسوندهای اشتقاقی و وزن ستاک پایه در واژه های سه هجایی مشتق فارسی در چارچوب نظریۀ مورایی می پردازد. الگوی وزنی یک واژه عبارت است از وزن هجاهای موجود در آن واژه که بر تمایز میان هجاهای سنگین و سبک استوار است. در نظریۀ مورایی، مورا (µ) مفهومی اساسی ا ست و به تمایز بین هجای سنگین و سبک می‌انجامد؛ هجاهای سنگین تر دارای مورای بیش‌تری نسبت به هجاهای سبک‌تر هستند. برای مطالعه و مقایسۀ الگوی وزنی پسوندهای اشتقاقی در واژه های مشتق سه هجایی، دو فرهنگ لغت 60000 واژه‌ای دهخدا (1385) و 40000 واژه‌ای مشیری (1388) مطالعه و تعداد 6665 واژۀ مشتق شناسایی شدند. سپس، این واژه ها با استفاده از نرم افزار اکسل و بر اساس اطلاعاتی مانند ریشۀ زبانی، صورت واجی و آوایی، ساخت هجایی، وزن هجایی پسوند و پایه ای که پسوند بدان متصل می شود، دسته بندی شدند. بررسی داده ها نشان می دهد به لحاظ حضور آغازه، دو نوع پسوند اشتقاقی در واژه های مشتق سه هجایی دیده می شود: پسوندهایی که دارای آغازۀ همخوانی هستند و پسوندهایی که با واکه شروع می شوند. پسوندهایی که با واکه شروع می شوند، حدود 77 درصد کل داده ها را تشکیل می دهند. در این میان، پسوند «-ی» /i-/ با ساخت هجایی واکۀ کشیدۀ -v̅، بسیار زایا است و به همۀ پایه های یک تا چهار مورایی متصل می شود. نگاهی به الگوی وزنی این پسوندها نشان می دهد اکثر این پسوندها تمایل به اتصال به پایه های سه مورایی دارند. از طرفی، وندهای دارای آغازۀ همخوانی نسبت به وندهایی که با واکه آغاز می شوند، بسامد کم‌تر و تمایل بیش‌تری برای الحاق به پایه های دو مورایی دارند.

relation between the syllable structure of suffix and moraic weight of base in persian tri-syllabic words

this paper examines relation betweensyllable structure of derivational suffixes and the weight of the base it is added to, in persian tri-syllabic words, within a moraic-theoretic account. the weight pattern of a word is the weight of its syllables and it is defined based on the distinction between heavy and light syllables (carr, 2008:172). here, the notion of mora (often symbolized μ) as a basic timing unit, is important because it provides a distinction between ’light’ and ’heavy’ syllable. as hayes (1989: 356) mentions, heavy syllables are of more moras compared to light syllables. in order to study and compare the weight pattern of derivational suffixes, 6665 tri-syllabic derivative words were collected from two dictionaries dehkhoda (2003) and moshiri (2009). then, they were sorted in an excel worksheet with all their etymological and phonological information including the weight of syllables (light, heavy, super-heavy, and ultra-heavy). studies show that there are two groups of suffixes in tri-syllabic derivatives: suffixes beginning with a consonant in the onset; suffixes with no onset, beginning with a vowel. the latter, make about 77 percent of the data, among which /-i/ as a long vowel is so frequent and productive and can be added to all bases of one mora (mono-moraic), two moras (bi-moraic), three moras (tri-moraic), and even four moras (tetra-moraic). the weight patterns of these suffixes show that they mostly tend toward tri-moraic bases. on the other hand, suffixes with a consonant in the onset are less productive and tend toward bi-moraic bases.