تحلیلی بر نتایج برخورد زبانی در شمال استان ایلام بر پایه گویش‌ سنجی رایانشی و تحلیل انبوهه دادگان (مطالعه موردی زبان ‌گونه «خِزِلی»)

گونه‌‌های زبانی رایج در نواحی شمالی استان ایلام از تکثر و تنوع چشم‌گیری برخوردارند، یکی از این گونه‌های زبانی «خِزِلی» است که در مقایسه با زبان‌گونه‌‌های مجاور خود از ویژگی‌‌های منحصربه‌‌فردی برخوردار است. پژوهش حاضر بر اساس تحلیل انبوهه‌ دادگان، خصایص زبانی‌‌ شاخص ‌‌«خِزِلی» را از سایر گونه‌‌های زبانی رایج در حوزه‌ پژوهش مشخص می سازد و بدنبال شواهدی زبانی دال بر گرایش این زبان‌گونه‌‌، به سمت منطقه/ گروه گویشی خاصی است. روش پژوهش کمی و شیوه گردآوری داده‌ها میدانی است. جامعه‌ آماری پژوهش، تمامی گویشوران 16 دهستان شهرستان‌‌های ایلام، ایوان، چرداول و سیروان را در برمی‌گیرد. نمونه‌های گویشی از تمامی روستاهای بیش از 100 خانوار حوزه‌ پژوهش، از هر روستا یک نمونه‌ گویشی (36 نمونه‌ از 35 روستا)، جمع‌آوری شد. ابزار پژوهش، پرسش‌نامه‌ «طرح ملی اطلس زبانی ایران» است. با بهره‌گیری از بسته‌ نرم‌افزاری گویش‌سنجی و نقشه‌نگاری rug/ l04، پراکنش مناطق گویشی، توزیع تنوعات آوایی، واژگانی و نحوی حوزه‌ پژوهش تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان داد که سه گروه گویشی عمده‌ «لکی»،‌ «لری» و «کردی‌ جنوبی» و مجموعاً شش زیرگروه گویشی در شمال استان ایلام وجود دارد. در این بین، زبان‌گونه‌ «خِزِلی» به عنوان نخستین زیرگروه گویشی منشعب از گروه گویشی کردی جنوبی، با فاصله‌ زبانی معنادار از سایر زیرگروه های گویشی، قرار می گیرد. همچنین به استناد نمودار «مقیاس‌گذاری چندبعدی» (mds)، این زبان‌گونه هرچند به لحاظ تحلیل انبوهه‌ دادگان در مجموعه زبان‌گونه‌های کردی جنوبی جای می‌گیرد؛ اما فاصله اندک و شباهت زبانی آن با گروه گویشی «لکی» قابل توجه است. مقایسه‌ معادل‌‌های تلفظی اسامی، وند استمراری و ضمایر نشان داد که اگر چه مبنای شکل‌گیری «زبان‌گونه‌ خِزِلی»، «لکی» است اما این انشعاب، خود ناشی از برخورد زبان گونه‌ «لکی» با مجموعه گویش‌های رایج در غرب ایران از قبیل «کلهری» و «فیلی» است.