بررسی ریشه‌شناختی واژه‌هایی از گویش اَبَرج

دهستان ابرج در جغرافیای امروزی ایران از جمله اراضی جلگه مرودشت به شمار می رود که از نظر تاریخی میان مناطق باستانی پارسه (تمدن هخامنشی) و انشان (تمدن عیلامی) قرار گرفته است. وجود روستاهای متعدد در دشت‌های هموار به مرکزیت درودزن و نیز در مناطق کوهستانی مانند روستاهای دشتک و کندازی، تنوع فرهنگی و گویشی ویژه ای به این ناحیه از استان فارس داده است. در این جستار با معیار قراردادن گویش روستاهای نام برده که یکی نماینده گویش های مناطق هموار در حاشیه رودکر (درودزن) و دیگری نماینده گویش های مناطق کوهستانی (دشتک و کندازی) است، دگرگونی‌های آوایی و معنایی به همراه ریشه شناسی گزیده ای از واژگان پرکاربرد این نواحی بررسی شد. همچنین، براساس موضوعات مختلفی همچون اعضای بدن، اسامی حیوانات و جانوران، اشیاء و ملزومات روزمره و تعدادی قید و فعل های رایج، طبقه بندی گردید. همان‌گونه که بیان خواهد شد، برخی از این واژگان (مانند «بینی» noft در درودزنی) دارای اصلی کهن هستند اما به فارسی میانه و نو نرسیده اند؛ همچنین با واژگانی (مانند «پریشب» parvandušna در کندازی) مواجه می‌شویم که در فارسی میانه رایج بوده اند اما در زبان فارسی نو، کاربرد خود را از دست داده و یا بسیار کم‌کاربرد شده اند. این پژوهش برپایه تحقیق میدانی و جست‌وجوی اسنادی انجام گرفته است. حاصل سخن آن‌که گویش مردمان کوهستان‌نشین منطقه، نماینده گویشی به شمار می رود که روزگاری در سراسر جلگه مرودشت رایج بوده و بعدها با ورود اقوام مهاجر در مناطق هموار حاشیه رودکر گویش آن ها جایگزین گویش پیشین گردیده است. با این‌حال در مناطق کوهستانی هم‌چنان گویش کهن‌تر کاربرد دارد.

An Etymological Investigation of Some Words of Abarj Dialect

In the current geographical boundaries of Iran, Abarj district is part of Marvdasht plain which is historically located between the two ancient sites of Parseh (Achaemenid civilization) and Anshan (Elamite civilization). Different villages across the plain with Doroudzan at the center, and those across the mountainous areas, such as Dashtak and Kondazi, have allotted cultural and dialectal variety to this part of Fars province. The dialect spoken in Doroudzan represents that of the plain settlers along Kor River, and the dialect common in Dashtak and Kondazi is typical of the one used by mountain settlers. In this essay, phonological, semantic, and etymological transformations of the widely used vocabulary of this region have been classified in terms of a variety of subjects: body organs, fauna, everyday essentials, a number of adverbs and common verbs. As will be seen, some of these words (noft for &nose& in Doroudzani) have ancient roots, but cannot be traced in Middle and New Persian; we can also see some words that were common in Middle Persian, but are now lost, or have a very rare use in New Persian (parvandušna for ¬ last night but the night before& in Kondazi). This field and archival research leads us to the conclusion that the dialects in the mountainous areas represent the older original dialect spoken across Marvdasht plain which later, with the arrival of immigrant communities to the shores of Kor River, has been replaced by the immigrants’ dialect; however, in the mountainous areas, older dialects are still being used.