بررسی پیکره‌‌بنیاد زایایی پیشوندهای اشتقاقی در گونه نوشتاری زبان فارسی معاصر

یکی از مباحث مورد توجه در ساخت‌واژه به طور عام و در فرایندهای واژه‌سازی به طور خاص مطالعه زایایی است. عمده صاحب‌نظران این حوزه، زایایی را یک مفهوم مدرج می‌دانند و آن را بر روی یک پیوستار تعریف می‌کنند. پژوهش حاضر به منظور پاسخ به سه پرسش زیر صورت می‌گیرد: 1. پیشوندهای مورد مطالعه در این پژوهش از حیث زایایی در چه مرتبه‌ای نسبت به هم قرار دارند؟، 2. کدام ‌یک از پیشوندها حافظ ‌مقوله و کدام ‌یک تغییردهنده‌ مقوله به شمار می‎روند؟ و 3. هر یک از پیشوندها به لحاظ سرنمونی به چه مقوله واژگانی متصل می‌شوند؟ برای انجام این مطالعه، ابتدا با استناد به آثاری که در آن‌ها پیشوندهای زبان فارسی معرفی و بررسی شده‌اند، 19 پیشوند اشتقاقی انتخاب شد. در مرحله بعد داده‌های پژوهش توسط نرم‌افزار انت‌کانک از پیکره 150 میلیون کلمه‌ای همشهری 2 استخراج شد و سپس برحسب شاخص‌ زایایی سراسری باین (2009) و نظریه سرنمون رُش (1975، 1977، 1978) مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان دادند که پیشوند «غیر» دارای بیش‌ترین و پیشوند «بل» دارای کم‌ترین میزان زایایی است. برای پاسخ به پرسش‌های دوم و سوم نیز، هر پیشوند توسط آزمون آماری مجذور خی در نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس به طور جداگانه بررسی شد و مشخص شد چه پیشوندهایی حافظ ‌مقوله و چه پیشوندهایی تغییردهنده‌ مقوله هستند. همچنین سرنمون مقوله درونداد هر یک از پیشوندها نیز مشخص شد.

A Corpus-based Study of Productivity of Derivational Prefixes in the Written Variety of Contemporary Persian

One of the significant issues in morphology, generally and in wordformation processes, especially is productivity. Most researchers consider productivity as a gradient concept and define it in a continuum. The present research is about to answer three questions below: 1. what are the rankings of the studied prefixes in terms of productivity? 2. Which of the prefixes is categorypreserving and which one is categorychanging? 3. What is the prototypical input of each prefix? In order to answer the questions, first, 19 derivational prefixes of Persian were selected based on the works in which Persian derivational prefixes had been presented. Then, the data of the research were extracted from the 150 million words corpus of Hamshahri 2 by the AntConc software and after that they were transferred to Excel program to be tagged and analyzed based on Baayen’s (2009) global productivity measure and Rosch’s (1975, 1977, 1978) prototype theory. The results showed that /Gejr/ is the most and /bol/ is the least productive prefixes of Persian language. For answering the second and third questions, each prefix was studied independently by the chisquare statistical test in SPSS software and the categorychanging or categorypreserving features of each prefix were specified. Also, the prototypical lexical category of each prefix input were identified.