زاری «کوردیی ناوەندی» و ناوە هەمەچەشنەکانی: چەند سەرنجێکی نوێ

زارە کوردییەکان بە ناوی جۆراوجۆری وەک کورمانجی، سۆرانی، کەڵهوڕی و هتد ناسراون، هەندێک شێوەزاریش بە ناوی عەشیرەت و ناوچە و شار ناسراون وەک جافی، سورچی، خۆشناوەتی، سلێمانی، هەولێری، گەرمیانی و تاد. دیالێکتی کوردیی ناوەندی وەک زارێکی سەرەکیی زمانی کوردی کە ئێستا زیاتر بە «سۆرانی» ناوبانگی هەیە، هەر لە سەرەتای گەشەکردنی وەک زمانێکی ئەدەبی لە میرنشینی باباندا لە کۆتایی سەدەی هەژدەهەمەوە هەتا ئێستا بە چەندین ناوی جیاواز ناسراوە. ئەم زارە کوردییە لە سەرەتادا لە نێو شیعری شاعیرانی میرنشینی باباندا هەتا سەرەتای سەدەی بیستەمیش بە «کوردی» ناوی هاتووە، بەڵام زاری دیکەی کوردی وەک کوردیی باکوور بە «کورمانجی»، کوردیی گۆرانیش بە « گۆران» و هەندێک جاریش بە «کوردی» ناوی هاتووە. لە بیستەکانی سەدەی بیستەم، زاری کوردیی ناوەندی ناوێکی نوێی بۆ پەیدا دەبێت و بە «بابانی» دەناسرێت، دواتریش بە کرمانجیی خواروو و کرمانجیی ناوەڕاست دەناسرێت. لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمیش ناوێکی نوێی بۆ پەیدا دەبێت و بە «سۆرانی» دەناسرێت. ئەم ناوەی دوایی ئێستا باوترین ناوە بۆ ئەم زارە کوردییە. لەم توێژینەوەیەدا ڕەگ وڕیشەی پەیدابوونی ئەم ناوانە و چۆنیەتیی بڵاوبوونەوەی شی کراوەتەوە. ئەمەش ڕوون کراوەتەوە کە ناوی سۆرانی ناوێکی گونجاو نییە بۆ ئەم زارە، چونکە ئەم ناوە هیچ پێشینەیەکی مێژوویی نییە و لە کۆندا ناوی میرنشینێک بووە و ئێستاش ناوێکی ناوچەییە بۆ بنزارێکی ناوچەیی کوردیی ناوەندی، بۆیە ئەم ناوە لەگەڵ قەوارەی ئاخێوەرانی ئەم زارە ناگونجێت کە لە دوو بەشی باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستاندان. لە ڕووی جوگرافییەوەش، ئەم زارە لە ناوەڕاستی کوردستان و لە نێوان هەردوو زاری سەرەکیی کوردی، کوردیی باکوور و کوردیی خواروو، هەڵکەوتووە، بۆیە ڕاستترین و زانستیترین ناو بۆ ئەم زارە، کوردیی ناوەندییە.

Central Kurdish Dialect and Its Various Names: New Considerations

The Kurdish dialects are known by various names such as Kurmanji, Sorani, Kalhuri, etc. Some of them are named after their speakers’ tribe, region, or city, such as Jafi, Sourchi, Khoshnawi, Sulaymaniyaie, Arbili, Garmiani, etc. As the main Kurdish dialect, Central Kurdish has been known as “Sorani.” From the beginning of its development as a literary language in the 18th century in the Baban emirate, this dialect has been mentioned differently. In the early poems of the Baban emirate poets, this dialect was named “Kurdi” while Northern Kurdish was called “Kurmanji” and Gurani was called “Guran” and sometimes “Kurdi.” In the 1920s, the Central Kurdish dialect got a new name “Babani,” and Southern and Central Kurmanji later. In the second half of the 20th century, it was called by another new name, “Sorani,” which is the most frequent name for this Kurdish dialect. This study investigated the historical roots of these names, their emergence, and dissemination. It also explained why “Sorani” is not appropriate for this dialect. This name has no historical background; it has been the name of the Kurdish emirate in the past, and it is the name of a local variety of Central Kurdish. Therefore, it is not an appropriate name for the large size of its speakers inhabited the southern and eastern parts of Kurdistan, between the two main Kurdish dialects: Northern and Southern Kurdish. If we look at the map of greater Kurdistan, this dialect is located in the central part of it. Thus, the most appropriate and scientific name for this Kurdish dialect is the Central Kurdish.