بررسی نقش علوم بلاغت در تفسیر کنزالدقائق

از جملۀ تفاسیر شیعی در سدۀ 12ق، کنز الدقائق و بحر الغرائب اثر میرزا محمد بن محمدرضا مشهدی قمی است. گرچه کنز الدقائق را اغلب در شمار تفاسیر ماثور یاد می‌کنند، امّا مشهدی قمی برای تفسیر بسیاری از آیات به هیچ روایتی استناد نمی‌جوید؛ بلکه با توجه به صِرف ظرائف ادبی و دقتهای کلامی و بلاغی در آیه نظر می‌کند. برخی از این قبیل دقت های وی نوآورانه محسوب می‌شوند و در گفتار مفسران پیشین سابقه‌ای ندارند.به نظر می‌رسد این تلقی از اثر که آن را صرفا تفسیری روایی معرفی می کند، سبب گردیده است که کمتر کوششی برای شناخت مبانی تفسیری این مفسر، و احیانا، آرای شاخص و ابتکارات و تحلیل های وی صورت پذیرد؛نکات عرفانی و تفسیر باطنی او برپایه احادیث معصومین(ع) است و هیچگونه تفسیر به رایی در تفسیرش دیده نمی شود. مشهدی قمی برای علوم ادبی اهمیت زیادی قایل بوده و در تفاسیر خود از آن بسیار بهره برده، به طوری که هر آیه ای را که بیان می کند به مباحث صرفی و نحوی آن توجه ویژه ای نشان می دهد و تاثیر آن را در معنا و تفسیر آیه ذکر می کند و حالات مختلفی را که ممکن است در این زمینه وجود داشته باشد، بررسی می کند و نظرات دیگران را گفته و چنانچه قابل قبول نباشند، دلایل رد آن ها را بیان می کند. در مباحث بلاغی هم بسیار قوی و توانا عمل کرده و هرجا تشخیص دهد که صنعتی بلاغی وجود دارد در بیان آن کوتاهی نکرده که با توجه به کوشش های بسیار ایشان در زمینه هایی ادبی و اختصاص بخش عظیمی از تفسیرشان به این مبحث روشن می گردد که این تفسیر یکی از برجسته ترین تفاسیر شیعه در بُعد ادبی می باشد. این نوشتار، گامی است، هر چند ناچیز در مقابل عظمت قرآن و قابلیت های تفسیر «کنزالدقائق»، جهت بررسی مسئله نقش معارف ذوقی (اعم از کلامی، بلاغی، ادبی و عرفانی) در فهم و تفسیر آیات قرآن در تفسیر «کنزالدقائق»؛ لذا در این پژوهش بعد از بیان مطالب مقدماتی و طرح مسئله به صورت ریز و دقیق و با ذکر نمونه مثال های متعدد، این موارد مورد بررسی و معرفی دقیق قرار گرفته است.