مطالعه تطبیقی کارکردهای شهر و روستا در ایران از عصر ناصری تا انقلاب مشروطیت( 1264-1324 ه.ق)

برای روستا و شهر به عنوان دو سکونت گاه مهم در فرهنگ ایرانی و اسلامی، تعاریف و کارکردهای متفاوتی بیان شده است. از جمله روستا به محدوده جغرافیایی متشکل از افرادی گفته شده که غالباً نسبت به شهر اجتماعی کوچکی را تشکیل می دهند. هم چنین، گذشته از آنکه از منظر تولید و اقتصاد بیشتر متکی بر کشاورزی است به مرور زمان کنشهای متقابل در آن موجب پیدا شدن حافظه جمعی و محلی، عواطف، باورها، آداب و رسومی گردیده که تداوم مهمترین مشخصه آنهاست. درمقابل، شهر را میتوان سکونتگاه دائمی، انبوه و نسبتاً بزرگی از افرادی دانست که از نظر اجتماعی ناهمگون هستند و از منظر اقتصادی، اغلب با تولید کالا و مصنوعات و نیز تجارت و بازرگانی پیوند خورده است. در نهایت، تنوع فرهنگی و فکری، امکان پذیرش نگرش های نو، داد و ستد فرهنگی و تغییرپذیری، از مشخصه های شهر و شهرنشینی به حساب می آیند. در سطح کلی، فهم کارکردهای شهر و روستا و غلبه هریک از این دو به دلیل اثراتی که بر ابعاد مختلف سیاسی و فکری و ... دارد، اهمیت خاصی در مطالعات تاریخی دارد. ازطرفی، به هم تنیدگی مناسبات ایران عصر قاجار با غرب که شهر و شهرنشینی مدرن از مبانی اساسی تحولات همه جانبه آن به حساب می آمد، مطالعه تطبیقی کارکردهای شهر و روستا را جهت فهم نوع مواجه جامعه ایرانی با مواردی چون نوسازی، نگرش های نوین سیاسی، اقتصادی و ... را به عنوان مسئله تحقیق افزون می سازد. براین اساس، این مقاله تلاش دارد با نگاهی انتقادی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی زوایایی از موضوع را روشن سازد.