ماه و ماهی: تحلیل فرهنگی روان‌شناختی سنت عارفانه و روابط عاشقانه در غزل فارسی

با اینکه روان‌شناسی مطالعه‌ عموم بشر است، دانش و الگوهای کنونی به طرز بی‌تناسبی بر شواهدی از کشورهای غربی و صنعتی استوارند که تنها حدود 12 درصد از جمعیت جهان را دربر می‌گیرند. الگوهای تعمیم‌پذیرتر نیازمند داده‌ها از سراسر دنیا خواهند بود. دانش درباره‌ ویژگی‌های جهانی در برابر ویژگی‌های خاص فرهنگی ضروری است تا سوگیری‌های فرهنگی در سنجش را ازبین بُرد و برای اینکه بدون تحمیل امپریالیستیِ الگوهایی که مناسب بافت غیرمعرف جهانی‌اند، پژوهش‌های میان‌فرهنگی را تسهیل کرد. زبان که یکی از عناصر فرهنگ است آینه‌ اندیشه، نگرش، ساختارهای ذهنی مردم استفاده‌کننده از آن است. بازنمایی از ابعاد شخصیت و عشق از بازنمایی‌های مهم در زبان طبیعی هستند. زبان شعرِ عاشقانۀ فارسی نزدیک‌ترین زبانِ شعری به زبان عشق الاهی دانسته شده و زبان عشق زمینی برای بیان تجربیات عشق الاهی به‌کار رفته است. در این مقاله، غزل «ماه و ماهی» از جهت فرهنگی در ارتباط با سنت ادبی کلاسیک و فرهنگ معاصر ایرانی تحلیل شد. بررسی حاضر نشان داد که در این غزل نظام زبانی و نشانه‌شناسی شعر عرفانی برای بیان تجربه‌های عاشقانه به‌کار گرفته شده است. کاربست زبان در غزل یادشده و تحلیل رابطه‌ بازتاب‌یافته در آن و توصیف‌های شخصیت و سایر ویژگی‌های معشوق، همگی توصیفی از بی‌رابطگی در میان عاشق و معشوق است تا وجود رابطه که این امر تداوم سنت ادبی و فرهنگ عرفانی در دوران معاصر در جامعه‌ ایرانی را نشان می‌دهد. تحلیل‌های این‌چنینی در کنار پژوهش‌های واژگانیِ شخصیت به شناخت ساختار روانی فارسی‌زبانان کمک می‌کند.

The moon and the goldfish: Cultural and psychological analysis of the mystical tradition and love relationships in the Persian Ghazal

From the very beginning to the 6th century AH, Persian love poetry was largely devoted to sketching an earthly and objectivist love. In later periods when Persian poetry was influenced by mysticism, the earthly love was replaced by a heavenly and mystical love, and this conversion created crisis in the representation of such experiences, since mysticism was not wellequipped to capture general experience in clear words. Under such circumstances, the language of Persian love poetry was considered to be the closest poetic language for expressing the divine love. Therefore, for a long period, from the sixth century to the Constitutional era, Persian ghazals were influenced by mysticism, and even in the expression of earthly love, it was more influenced by literary tradition than the lived experience. The present article examines a contemporary ghazal, titled “MāhoMāhi” (“The moon and the goldfish”), by Alireza Badie’, in order to reveal its intricate relationship with classical literary tradition and contemporary Iranian culture. The poem uses the semiotics of mystical poetry in order to express experiences of earthly love. It shows the continuation of an inveterate literary tradition and also mysticism in contemporary Iranian society.