تحلیل گفتمان رمان جای خالی سلوچ بر اساس مربع ایدئولوژیک ون ‌دایک

رمان جای خالی سلوچ از آثار برجستۀ محمود دولت ‌آبادی است و نویسنده در آن مشکلات جامعۀ روستایی عصر پهلوی را با بیانی شیوا به تصویر می‌کشد. وی با استفاده از بیان انتقادی خود به‌صورت تقابلی صفات منفی «دیگران» (طبقات حاکمان و زمینداران) و ویژگی‌های مثبت «ما» (مردمان فقیر) را برجسته کرده، صفات منفی «ما» و ویژگی‌های مثبت «دیگران» را کم اهمیت جلوه داده است و این چهار رکن از محورهای اساسی نظریۀ ون‌دایک است.هدف این پژوهش، تحلیل دیدگاه‌های اجتماعی- سیاسی دولت‌آبادی بر مبنای یک پایگاه نظری به منظور شناخت بیشتر و مصداقی آن‌هاست؛ ضمن اینکه به شیوه‌ها و شگردهای بیانی نویسنده نیز اشاره می‌شود. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و کیفی است و گردآوری‌ داده‌های آن با استفاده از شیوۀ کتابخانه‌ای انجام گرفته است.ازجمله نتایج پژوهش حاضر این است که دولت‌آبادی با بیانی انتقادی به دنبال اصلاح جامعه‌ای است که در آن مردم مظلوم در مقابل تجددگرایان شکست خورده‌اند. وی با بیان ویژگی‌های مثبت و منفی ما و دیگران انتقادات خود را نسبت به جامعۀ ستم‌زدۀ عصر خود بیان می‌کند و از هنجارگریزی واژگانی، نحوی و نیز شگردهای بلاغی بهره جسته است. در این مقاله از ویژگی‌های منفی دیگران چون نیرنگ‌بازی و حیله‌گری، دزدی، خودخواهی، شهوت‌طلبی، نزول‌خواری و غیره و از صفات مثبت «خود» چون شجاعت، بی‌آزاری، تلاشگری، وفاداری، غیرت‌داشتن، مستقل‌بودن، عزتمندی و غیره سخن گفته می‌شود. اصولاً نویسنده به ویژگی‌های مثبت دیگران و صفات منفی ما کمتر اشاره می‌کند با این حال صفاتی مانند: زیرکی، خردمندی، عاقبت‌اندیشی، دلسوزی، دینداری (برای دیگران) و بی‌مسئولیتی، خودخواهی، زورگویی، بی‌ادبی و گستاخی و... (برای ما) را می‌توان از لابه‌لای داستان استخراج کرد.

discourse analysis of the novel missing soluch based on van dijk’s ideological square model

the novel missing soluch is one of the prominent works of mahmoud dolatabadi. in this work, the author expresses some parts of the pains,atrocities, and problems of the rural society of the pahlavi era with aneloquent and pleasant expression. it can be stated that dolatabadi hashighlighted the negative characteristics of others (ruling classes andlandowners) and the positive characteristics of us (poor people), andhe has underestimated the negative traits of us and the positivecharacteristics of others by using critical statements in a contrastiveway. these four pillars are central to van dijk's theory. the mainpurpose of this article is to explore more examples of dolatabadi'ssocio-political views that are quite evident in his stories. while statingthese cases, the author's expressive methods and tricks are alsomentioned. this research is has adopted a descriptive-analytical andqualitative methodology and its data has been collected using thelibrary method. one of the results of the present study is thatdolatabadi seeks to reform a society in which the oppressed people aredefeated by the modernists with great social concerns and criticalexpression. to achieve this, he has used lexical and syntacticforegrounding as well as rhetorical techniques. in this article, thenegative characteristics of others (e.g. trickery and cunning, theft,selfishness, lust, etc), and the positive qualities of self (e.g. courage, innocence, diligence, loyalty, zeal, independence, dignity, etc( are emphasized.