خوانش پدیدارشناختی رمان الحرام با تکیه بر مسئولیت نامتقارن اخلاقی «لویناس»

مسئولیت انسان در رابطه با دیگری، پرسشی تاریخی است که فیلسوفان هر کدام به فراخور خویش، در صدد پاسخگویی بدان برآمده‌اند. در مکتب پدیدارشناسی که تعامل بین سوژه و دیگری اهمیّت خاصّی دارد، «لویناس» قائل به مسئولیت‌پذیری سوژه نسبت به دیگری به‌صورت نامتقارن و نابرابر است. رمان الحرام نوشته «یوسف ادریس»، از آن جهت که مشتمل بر زنجیره روابط گوناگون درباره زنان و نوع برخورد خانواده و جامعه با آنان است، برای بررسی براساس رویکرد لویناس انتخاب شده است. با توجّه به هدف پژوهش که تبیین میزان کارآمدی دیدگاه لویناس را، در بازنمایی تبعیض علیه زنان و نمود موقعیّت آنان به‌عنوان سوژه و دیگری، مدّنظر دارد، مهمترین شخصیّت‌های رمان، هم در جایگاه «سوژ‌گی» و هم در جایگاه «دیگری» مطابق گزاره‌های لویناس بررسی شدند. نتایج تحقیق نشان داد آن مسئولیتی که مرد در مقام سوژه نسبت به دیگری به عهده دارد در مواجهه با امر زنانه، به ناگاه تغییر می‌یابد، اما زن در مقام سوژه باید از همه چیز خویش بگذرد. سوژة مذکّر، تاب هیچ اختلالی در آسایش خویش نداشته، برای برطرف‌کردن عامل ناآرامی از خشونت ابایی ندارد. در مقابل، زنان در همه زندگی‌شان، تحت قیمومیّت سوژة مذکّر قرار داشته، مسئولیت‌های خانوادگی آنان به‌قدری پر مشقّت است که فرصتی برای نمود «من» به آنها داده نمی‌شود. نگاه لویناس به امر زنانه، از جنس همدردی با نقش سرکوب‌شدة آنان نیست، بلکه در مقابل، «دیگری زنانه» را تا حدّ «همان»ِ مدّنظر سوژه مذکّر، تقلیل داده است.

Phenomenological Analysis of the novel Al-Haram based on the Asymmetric Moral Responsibility of Levinas

Man’s responsibility in relation to the other is a historical question that philosophers have sought to answer in their own ways. In the school of phenomenology, in which the interaction between the subject and the other has the particular importance, Levinas believes that the subject’s responsibility to the other is asymmetric and unequal. The novel &AlHaram& written by &Yusuf Idris& has been selected for study based on Levinas’s approach because it contains a series of different relationships about women and the way the family and society treat them. Given the purpose of the study, which seeks to explain the effectiveness of Levinas’s view in representing discrimination against women and their status as subjects and others, the most important characters of the novel, both in the position of &subjectivity& and in the position of &other& according to Levinas’s report. The results of the research showed that the responsibility that a man owes to another as a subject in the face of femininity changes suddenly, but a woman as a subject must go beyond everything. The male subject does not have any disturbances in his comfort, he does not hesitate to use violence to eliminate the cause of unrest. In contrast, women have been under the tutelage of the male subject throughout their lives, and their family responsibilities are so arduous that they are not given the opportunity to express themselves. Levinas’s view of femininity is not one of sympathy for their repressed role, but rather reduces the &feminine other& to the &same& of the masculine subject.