درهم‌تنیدگیِ ناتورالیسم و «نیست‌انگاری» (نیهیلیسم) در آثار داستانی صادق چوبک

نیست‌انگاری (نیهیلیسم)، نفیِ بخشی و گاهی همۀ زندگی است. این اندیشه از دوران باستان نمود داشته و در قرون وسطی نیز پدیدار شده است؛ امّا در دوران جدید، سرو سامان دیگری یافته است. نیچه، کافکا و شاگردان امیل زولا در مکتب ناتورالیسم، زمینۀ آن را فراهم کردند. در ناتورالیسم فلسفی و ادبی امروز ، ویژگی‌هایی هست که با پاره‌ای از مولّفه‌ها و دیدگاه‌های نیست‌انگارانه همپوشانی دارند. داستان‌های چوبک، از آمیزه ها و آموزه های ناتورالیستی سرشارند؛ ناتورالیسمی که به نیست‌انگاری منفعلانه در اندیشه و بینش چوبک منتهی شده است؛ آن چنان که به نفی جامعه و زندگی می‌پردازد و هیچ گزینه‌ای برای برون‌رفت از آن دایرۀ حیرت و بن‌بست و سرگردانی ارائه نمی‌کند. پرسش قابل طرح در کار صادق چوبک این است که آیا درهم آمیختن این جهات منفعل ناتورالیستی با برخی رویکردهای نیهیلیستی، نویسنده و خواننده را در مقام تماشاچی نگاه می دارد؟ این مقاله کوششی است برای بازنمایاندن این در هم تنیدگی که گاه تشخیص این دو ناتورالیسم و نیهیلیسم را در آثار چوبک دشوار می کند. ناتورالیسم، اگرچه در برخی جهات منفعل عمل می کند، لزوماً پوچ گرا نیست. پس دو محور جبرگرایی که به بی عملی و پوچی منجر می شود و اخلاق ستیزی، دو بستر برای منتهی شدن ناتورالیسم به نیهیلیسم هستند. بر اساس این تفاصیل، دو محور از ناتورالیسم با ده محور از نیهیلیسم؛ شکّاکیت، بدبینی، پوچی و بیهودگی، مرگ اندیشی، جبرگرایی، یاس، مادّه گرایی، اخلاق ستیزی، دم غنیمت شمردن، از خودبیگانگی، امکان درهم شدن و تنیده شدن دارند.

The confluence of Naturalism and “Nihilism” in Sadegh Choubak’s Fictional Works

Nihilism is the denial and sometimes the whole of life. This idea dates back to ancient times and emerged in the Middle Ages, but it has been reorganized in modern times. Nietzsche, Kafka, and Emil Zola’s students at the School of Naturalism paved the way. In today’s philosophical and literary naturalism, there are features that overlap with some of the nonauthoritarian components and perspectives. Choubak’s stories are full of naturalistic mixes and teachings. Naturalism, which has led to a passive inhumanity in Chubak’s thought and vision, as it negates society and life, it offers no choice but to go out of this circle of astonishment and confusion. Although naturalism is passive in some respects, it is not necessarily absurd. The question that arises in Sadegh Choubak’s work is whether to combine these passive naturalistic aspects with some nihilistic approaches that keep the writer and the reader as spectators. This article is an attempt to represent this intertwining that is sometimes difficult to discern between the two naturalism and nihilism in Chubak’s works.