بررسی درزمانی ساخت صفت‌های فاعلی و مفعولی زبان فارسی و تحلیل محتوای آموزشی آن در کتب متوسطه نظام قدیم و جدید

صفت‌های فاعلی و مفعولی که به طبقه معنایی توصیفی - کنشی تعلق دارند، از مباحث مهم دستوری زبان فارسی هستند و آموزش آن‌ها در برنامه درسی گنجانده شده‌است. هدف از نگارش این مقاله توصیفی، بررسی درزمانی ساخت صفت فاعلی و مفعولی در سه دوره زبان فارسی و سیر تحول پسوندهای سازنده آن‌هاست. بررسی نشان داد از دوره باستان، برخی پسوندهای سازنده صفت فاعلی به میانه نرسیده و پسوند سازنده صفت مفعولی در دوره میانه به صورت d و t و جزئی مرده از ماده ماضی درآمده‌است. پسوندهای صفت فاعلی و مفعولی دوره میانه با تحولات واجی همگی به دوره نو رسیده‌اند. مقایسه کتاب‌های درسی راهنمایی و متوسطه نظام قدیم با متوسطه اول و دوم جدید، مشخص کرد که با انتقال مباحث دستوری به کتب فارسی در متوسطه نظام جدید، آموزش این دو مقوله به بخش قلمروی زبانی در پایان یکی از متون ادبی سال یازدهم محدود شده و انواع ساخت‌واژه این صفات حذف گردیده‌اند. همچنین، نشان داده‌شد با توجه به حذف «ریشه» که در زبان‌های ایرانی باستان برای صرف اسم و فعل کاربرد داشته و جانشین‌شدن آن با ماده ماضی و مضارع در دوره میانه و نو؛ کاربرد واژه «بُن» به جای ماده فعلی(ستاک)، نمی‌تواند لفظ دقیقی باشد.

a diachronic survey on the construction of subject and object adjectives in persian language and analysis of its educational contentin the high school textbooks of the old and new systems

subjective and objective adjectives that belong to the descriptive-action semantic class are important grammatical topics in persian language and theirteaching is included in the curriculum. the purpose of this descriptive article isa diachronic survey on the construction of subject and object adjectives in threeperiods of persian language and the evolution of their suffixes. the studyshowed that since ancient times, some suffixes that make up the subjectadjective have not reached the middle and the suffix that makes up the objectadjective in the middle period has become d and t and a dead part of the pasttense. the suffixes of the subject and object adjectives of the middle ages haveall reached a new period with phonological changes. the comparison of the oldand new high school books indicated that in the new system, the teaching of thementioned subjects was limited to one lesson in the 11th grade. this studysuggested that as root (‘bon’ in persian) had just been used in the ancientperiod; and later been deleted and substituted with ‘stem’ (‘setāk’ in persian) inthe middle and new periods, using ‘bon’ as the stem, could not be an accurate term in new persian grammar.