تاملی جامعه‌شناختی در مقایسۀ نظام‌‌‌های سیاسی لبنان و عراق از منظر دموکراسی توافقی

دموکراسی توافقی بیش از نیم قرن در لبنان و نزدیک به دو دهه در عراق اجرایی شده است. با توجه به نارسایی‌های مربوط به فرایند دولت‌ملت‌سازی، این پرسش مطرح است که روند تاریخی‌اجتماعی شکل‌گیری نظام‌‌‌های سیاسی لبنان و عراق بر مبنای الگوی دموکراسی توافقی چگونه است و در این روند، این دو نظام چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی داشته‌اند؟ در پاسخ این فرضیه مطرح می‌شود که دموکراسی توافقی گزینه‌ای است از نظر نهادی‌سیاسی با ایجاد بستر مناسب برای مشارکت گروه‌های متکثر قومی، دینی و زبانی قابلیت تحقق امنیت و ثبات نسبی را دارد، اما بافت قبیله‌ای و گرایش‌های سنتی فرقه‌گرایانۀ این کشورها و تداوم شکاف‌های اجتماعی از جمله چالش‌های موثر در شکنندگی این دموکراسی است. در این مقاله با استفاده از رهیافت نهادگرایی و روش مقایسه‌ای در بررسی موضوع، به این نتیجه رسیدیم که با توجه به چندفرهنگی‌بودن این دو کشور و تنوع شکاف‌های اجتماعی در آن‌ها، دموکراسی توافقی گزینۀ به‌نسبت مناسبی برای مشارکت سیاسی گروه‌های گوناگون در تصمیم‌گیری‌های دو کشور است و توانسته در این سال‌ها به‌ویژه در لبنان به شیوۀ شبه پارلمانی و در عراق با تمرکزبخشیدن به پارلمان، ثباتی نسبی، اما شکننده به‌وجود آورد. فرهنگ سنتی و عشیره‌ای حاکم بر این دو کشور، مشکل هویت ملی، موانع فرهنگی ایجاد جامعۀ مدنی و سازمان‌های مردم نهاد و کاستی‌‌‌های درونی، این نوع دموکراسی را در عمل با مشکل مواجه کرده است و به‌شکل ظرفی مدرن، اما با مظروفی سنتی و غیردموکراتیک درآمده است.

A sociological reflection on the comparison of Lebanese and Iraqi political systems from the perspective of consensual democracy

One of the best ways to achieve political stability in multicultural societies is by consensus democracy known as the “division of power.” In this type of democracy, by using the four principles of the parliamentary coalition, autonomy, veto right, and proportional representation, it is tried to create political stability in the country and facilitate the circulation of elites in decision-making by sharing different strata and groups in power. Iraq and Lebanon are multicultural societies with ethnic, linguistic, religious, and cultural diversity. The Lebanese population consists of three major groups: Shiites, Sunnis, and Maronite Christians, and Iraq includes three major groups: Shiites, Sunnis, and Kurds. For more than half a century now, in Lebanon, and for nearly two decades, in Iraq, an agreed-upon consensus emocracy has been implemented within the framework of their constitution.