بررسی جایگاه مکاتب طب در ایران باستان (مبتنی‌بر مکتب پزشکی سینایی ایران: مکتب هگمتانه / اکباتان)

طب دانشی است که به‌وسیلۀ آن‌ می‌توان بر کیفیات تن آدمی آگاهی یافت. معادل دقیق طب کلمه فیزیک است، ولی برای این‌که در سطح جهانی قابل درک باشد معادل «پزشکی» برای آن به‌کار رفته است. پزشکی با حالات مختلف بدن، سروکار دارد و بدین‌ترتیب شاخه‌ای از طبیعیات است. در کتاب مقدس زرتشتیان، اوستا  از سه گروه درمانگری نام‌برده شده است؛ «کارد پزشکی(جراح)» (av:karǝto-baēšaza-)، «گیاه‌پزشکی» (av:urvarō- baēšaza-) و «مانسر پزشکی» (روان درمانگر، روان درمانی) (av: maθrō- baēšaza-). در این کتاب، «ثَریته» از خاندان «سام» (av: sāma-) نخستین پزشک است و «اهورامزدا کاردی» مرصع به او عنایت می‌کند تا با آن کارد عمل جراحی انجام دهد. از وضعیت پزشکی در دوران هخامنشیان و اشکانیان به‌واسطه نوشته‌های مورخان یونانی آگاهی‌هایی در دست است و از پزشکی دورۀ ساسانیان اطلاعات خوبی باقی‌مانده است. در این پژوهش به بخش مهمی از سهم ایرانیان باستان در گسترش و ارتقاء دانش بشری، یعنی به پزشکی و روش‌های بهداشتی و درمانی در ایران باستان پرداخته می‌شود. پرسش‌های برخاسته از این‌جستار چنین است که: سرمنشا طب در ایران باستان از کجا بوده است؟ آیا طب در ایران باستان متاثر از تعلیمات دینی بوده؟ و رابطۀ فرهنگ و مداوا در ایران باستان به چه شکل و صورتی بوده است؟ فرضیات این پژوهش چنین خواهد بود که طب در ایران باستان متاثر از تمدن‌های باستانی نظیر یونان بوده است. طب در این دوران متاثر از دین زرتشتی و در ادوار بعد متاثر از اسلام بوده است و نحوۀ مداوا در هر جامعه متاثر از فرهنگ آن جامعه است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است. تا پیش از کنار رفتن پرده‌های تاریک تاریخ ایران باستان و اکتشافات جدید باستان‌شناسان در کهن جلگۀ بین‌النهرین و دره‌های نیل و سند و فلات ایران، اکثراً بر آن بودند که اندیشه‌های علمی از حکما و فلاسفه یونان سرچشمه گرفته، اما شواهد تاریخی نشان‌ می‌دهد که با ظهور زرتشت ایرانیان، دور تازه‌ای از خلاقیت علمی خود را به‌نمایش گذاشتند و در این رابطه، مشخص‌ترین نمونۀ آن تاسیس «مکتب هگمتانه یا اکباتان» است. 

the study of the status of medicine schools in ancient iran (based on sina medical school of iran: hegmatane / ekbatan school)

medicine is a science by which one can gain knowledge about the qualities of the human body. the exact equivalent of the word medicine is physic, but in order to be understood at the global level, the equivalent of medicine is used for it. three groups of therapists are mentioned in the avesta zoroastrian bible, surgeon, herbalist and psychotherapist. in the avesta, θarita of the sam family is the first physician, and ahura mazda gives him a jeweled knife to perform surgery. there is information about the medical condition during the achaemenid and parthian eras through the writings of greeks historians, and these is good information left from sassanid era medicine. in the research, an important part of contribution of ancient iranians in the expansion and improvement of medical knowledge and treatment methods in ancient iran is discussed. the questions of this essay are, where did the origin of medicine in iran come from? has medicine in ancient iran been affected by religious teachings? and what was the relationship between culture and medicine in ancient iran? the hypotheses of the article are as follows: medicine in ancient iran was influenced by ancient civilizations such as greece. medicine in this period was influenced by zoroastrian religion and in later periods by islam. this research was done with descriptive and analytical method. until the new discoveries of archaeologists in mesopotamia and nile and indus valleys and the iranian plateau, they were mostly of the opinion that scientific ideas originated from greek scholars and philosophers, but historical evidence shows that with the emergence of zoroaster, iranians started a new era of scientific creativity and the most obvious sample of that is the establishment of the hegmatane school or ekbatan.