طراحی و ساختِ هم‌ساز با اقلیم و جغرافیا در معماری مسکونی قاجاریِ آشتیان

 تبعیت از شرایط اقلیمی و جغرافیایی در طراحی معماری به سازگاری انسان در محیط یاری می‌رساند و معماری مسکونی همواره تابع ویژگی‌های جغرافیایی بوده است. در خانه‌های تاریخی نیز تدابیری برای طراحی معماری هم‌ساز با اقلیم و جغرافیا اندیشیده شده است. در شهرستان آشتیان بناهای مسکونی ارزشمندی از عهد قاجاریه برجای مانده که سهم ناچیزی در پژوهش‌های باستان‌شناختی داشته‌اند. هدف از این پژوهش، مطالعۀ تاثیر اقلیم و جغرافیا بر خانه‌های قاجاریِ آشتیان و تبیین راهکارهای مقابله با اثرات سوء و بهره‌مندی از تاثیرات سودمند آب‌وهوایی و جغرافیایی است. پژوهش بر پایۀ این پرسش‌ها به انجام رسیده که، اقلیم و متغیرهای جغرافیایی چه تاثیری بر مکان‌گزینی و چیدمان خانه‌های قاجاری در فضای شهری آشتیان داشته است؟ نقشه، کالبد و اجزاء معماری خانه‌های قاجاریِ آشتیان از چه عوامل اقلیمی و جغرافیایی تاثیر پذیرفته است؟ فرضیه‌ها این است که، توپوگرافی ناحیۀ آشتیان، مسیل‌ها و نوع خاک در مکان‌گزینی خانه‌ها نقش داشته و نقشه، کالبد و اجزاء معماری خانه‌ها از عوامل اقلیمی، مانند: باد، زاویه و میزان تابش نور خورشید تاثیر پذیرفته است. روش گردآوری اطلاعات، میدانی و اسنادی است و ضمن بهره‌گیری از نرم‌افزارهای arcgis, google earth, wrplot, autocad و spss، پژوهش به‌روش توصیفی-تحلیلی به انجام رسیده است. برپایۀ نتایج، معماران با درنظر گرفتن زاویۀ تابش خورشید، باد، دما و رطوبت، دست به ساخت بناها زده‌اند. آن‌ها، به نوع و رنگ مصالح، اندازۀ بازشوها و حیاط، اندازه و جهت قرارگیری اتاق‌ها توجه‌داشته‌اند و معماری هم‌ساز با اقلیم را ایجاد کرده‌اند؛ هم‌چنین برپایۀ مدل‌های نرم‌افزار طراحی گلباد wrplot، باد غالب منطقه در جهت‌های شرقی-غربی و غربی-شرقی شناسایی و تاثیر آن بر معماری تایید شد. نتایج آزمون‌های هم‌بستگی کرامر و فی در spss نیز بیانگر هم‌بستگی «نوع زمین با طبقۀ اجتماعی ساکنان خانه‌ها»، «نوع زمین و خاک با وجود آب‌انبار» و «بیشینۀ سرعت باد با تعداد طبقات» است. 

principles of climate responsive architecture in qajarid residential architecture in ashtian, iran

residential architecture as a living space for family members has been influenced by climatic and geographical conditions. accordingly, some methods for designing climate-responsive architecture can be seen in historic houses of iran, such as ashtian. therefore, this research aims to identify the influence of climate and geography on qajarid residential architecture in ashtian and to elucidate the strategies and measures employed by architects to mitigate negative effects and increase beneficial climatic and geographical influences. questions are: what is the effect of climate and geographical features on the location and spatial distribution of qajarid houses in the ashtian? how did climatic and geographical factors affect the plan, form, and architectural features of qajarid houses in ashtian? two hypotheses are: the topography of ashtian, watercourses, and soil type have played a role in locating houses. furthermore, the plan, form, and architectural features of the houses were influenced by climatic factors such as wind, angle and amount of sunlight, and temperature. arcgis, google earth, wrplot design software, autocad, and spss software were used for data analysis. based on the results, the architects were started the construction of the building by considering climatic factors such as sunlight angle, prevailing wind, temperature, and humidity. they have paid attention to the type and color of materials, size of windows and doors and courtyards, and size and location of rooms. also, based on the models obtained from wrplot software, the dominant wind of the region in two directions east-west and west-east was identified and its effect on architecture was explained. the results of the analysis in spss also show the correlation between “type of land and social class of people”, “type of land and soil with reservoirs”, and “maximum wind speed and the number of floors”.