توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال دوره‌های نوسنگی و مس‌وسنگ انتقالی (چشمه‌علی) تپه‌پهلوان در گسترۀ شمال‌شرق فلات ایران

شمال‌شرق ایران و به‌خصوص دشت جاجرم در خراسان شمالی ازنظر جغرافیایی به‌صورت دالان و مسیر‌های ارتباطی بین حاشیۀ دشت کویر، بخش شرقی رشته‌کوه البرز و فلات ایران با مناطق آسیای‌مرکزی قرار دارند و از این‌نظر همیشه در مسیر تبادلات تجاری و فرهنگی جوامع انسانی از گذشته تا به امروز بوده‌اند؛ از این‌رو نتایج کاوش‌های تپه‌پهلوان به‌لحاظ شناخت تبادلات و سنت‌های فرهنگی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در طول دوره‌های نوسنگی جدید و مس‌وسنگ انتقالی (چشمه‌علی) می‌توان حائز اهمیت ویژه‌ای باشد. در این پژوهش با روشی توصیفی-تحلیلی به توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی مجموعه سفال‌های تپه‌پهلوان و به‌طور کل مقایسۀ آن در بستر محلی و منطقه‌ای پرداخته می‌شود تا بخشی از چگونگی سنت سفالگری این محوطه را در بستر دوره‌های نوسنگی جدید و مس‌وسنگ انتقالی در شمال‌شرق ایران مشخص کند و به پرسش‌هایی هم‌چون سنت سفالگری تپه‌پهلوان تحت‌تاثیر کدام سنت یا سنت‌های فرهنگی منطقه است؟ و چگونگی رابطۀ آن با چارچوب گاهنگاری منطقه‌ای است پاسخ بگوید. مجموعه سفال‌های این محوطه نشان از هم‌بستگی آن با سنت سفالگری طبقات 1 و 2 سنگ‌چخماق شرقی و محوطه‌های حوزۀ شاهرود در بازۀ زمانی 5800-5300پ.م. و دورۀ نوسنگی جدید دارد. سفال این دوره شامل انواع: کاسه، خمره، سینی و سبو ساده و منقوش است. بعد از ظهور تغییرات گسترده‌ای در جنبه‌های مختلف مواد فرهنگی محوطه‌های نوسنگی جدید چخماق/جیتونی در شمال‌شرق ایران درنهایت شاهد حضور سنت فرهنگی چشمه‌علی در توالی استقراری محوطه‌های این دوره در منطقه، ازجمله در تپه‌پهلوان هستیم. سفال این دوره در تپه‌پهلوان توامان دارای ویژگی‌های فنی مشترک سفالگری با محوطه‌های فلات‌مرکزی ایران و از جنبۀ فرم و نقش‌مایه از تنوع کمتری نسبت به آن‌ها در طی بازۀ زمانی 4800-5200پ.م. است؛ به‌طورکلی، براساس سنت سفالگری، محوطۀ پهلوان نشان از تعاملات فرهنگی منطقه‌ای در دورۀ نوسنگی و فرامنطقه‌ای در مرحلۀ اول دورۀ مس‌وسنگ انتقالی شمال‌شرق ایران با فلات‌مرکزی و نواحی شمالی کوپه‌داغ دارد. 

the description, classification and typology of late neolithic and transitional chalcolithic periods (cheshmeh ali) pottery at tepe pahlavan, northeastern of the iranian plateau

the northeastern region of iran, characterized by a diverse and expansive landscape, has been a significant area for cultural and commercial exchanges throughout history. the geographical features, including parallel mountain ranges, natural valleys, and basins, have facilitated interactions between the peripheral desert plains, the eastern alborz mountain, and the iranian plateau with central asian regions. the tepe pahlavan, located in the northern-southern valley of jajarm in north khorasan province, serves as a valuable example for studying inter-regional cultural trends during the late neolithic and transitional chalcolithic periods. the present research used a descriptive-analytical methodology to investigate the pottery assemblage retrieved from tepe pahlavan in northeastern iran during the neolithic and transitional chalcolithic periods. the study aims to classify and analyze the pottery within both the local and regional contexts to comprehend the pottery traditions prevalent during the aforementioned periods. the pottery assemblage of the site indicates its association with the eastern sange chakhmaq and other neolithic sites from the shahrud plain. furthermore, the presence of the cultural tradition of cheshmeh-ali in the settlement sequence of sites during the transitional chalcolithic period demonstrates regional and inter-regional cultural interactions. the pottery of this period at tepe pahlavan shares common technical features with the pottery assemblages of the central iranian plateau and exhibits less diversity in form and decoration. in summary, the pahlavan site reflects regional cultural interactions during the neolithic period and inter-regional interactions during the early phase of the transitional chalcolithic period in northeastern iran with the central plateau and the northern regions of the kopet dag.