تحلیلی‌بر چیستی فرهنگ سنگ‌افراشت‌های انسان‌ریخت در شمال‌غرب ایران و مناطق همجوار

فرهنگ سنگ‌افراشت در گسترۀ زمانی چندهزارساله از مرزهای غربی چین تا دریای بالتیک و اسپانیا متداول بوده و در دوره‌های اسلامی نیز در یافته‌های باستان‌شناسی و منابع مکتوب در صور مختلفی نمود یافته است. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش‌ها است که مهم‌ترین عوامل گسترش زمانی و مکانی فرهنگ سنگ‌افراشت انسان‌ریخت چیست؟ و مفاهیم به‌کار رفته در فرهنگ سنگ‌افراشت انسان‌ریخت در دوران پیش‌ازتاریخ و دوران اسلامی چیست؟ پژوهش حاضر ضمن بررسی گسترش زمانی و مکانی این فرهنگ و معرفی نمونه‌های شاخص آن در حوزۀ جغرافیایی بین دریای سیاه و حوزۀ فرهنگی دریای خزر به بررسی چیستی و چرایی برپایی سنگ‌افراشت‌ها می‌پردازد. این پژوهش از نوع تحلیلی-تاریخی فرهنگی بوده که اطلاعات آن بر پایۀ مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهند مهم‌ترین عوامل گسترش زمانی فرهنگ سنگ‌افراشت انسان‌ریخت به‌دلیل ارتباط آن‌ها با سنن و آئین‌های مذهبی بوده و آن‌چه سبب گسترش مکانی این فرهنگ شده، احتمالاً با مبادلات تجاری و به‌تبع آن مبادلات فرهنگی ارتباط داشته است؛ هم‌چنین سنگ‌افراشت‌ها درطول ازمنه به اشکال انسانی و حیوانی و نمادهای باروری قابل مشاهده است که در موارد متعددی در قالب، تجسم فرد متوفی در ارتباط با مدفن وی نمود یافته است. قدیمی‌ترین نمونۀ سنگ‌افراشت انسان‌ریخت شناسایی شده در حوزۀ جغرافیایی مذکور، متعلق به استل دوبندی در شمال باکو است. این سنگ‌افراشت در حالت برجای در ارتباط با یک کورگان به‌دست آمده که درون آن مواد فرهنگی از اواخر دورۀ فرهنگ مایکوپ به‌دست آمده است. این فرهنگ متعلق به اواخر هزارۀ سوم و اوایل هزارۀ دوم پیش‌ازمیلاد است. در ادامۀ نمونه‌های دیگری از سنگ‌افراشت‌ها در سوریه، ترکیه و شمال‌غرب ایران نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهند؛ هرچند ارتباط گاهنگاری و باستان‌شناختی بین نمونه‌های پیش‌از‌تاریخ و ازمنه بعد از میلاد وجود ندارد، اما تمامی نمونه‌ها با مقولۀ تدفین، سنن و آئین‌های مذهبی ارتباط داشته و به تجسم شخصی که احتمالاً از مرتبۀ اجتماعی بالایی برخوردار است، می‌پردازد. این موضوع در متون و یافته‌های باستان‌شناختی نمود داشته است.

study on essence of anthropomorphic stele culture in northwest iran and neighboring regions

the anthropomorphic monoliths culture has been common for several thousand years, from the western borders of china to the baltic sea and spain, and it has been manifested in various forms in archeological findings and written sources in the eslamic eras. it seems that the most important reason for the temporal expansion of this culture lies in its religious and ritualistic nature, and what caused the spatial expansion of this culture was probably related to commercial exchanges and, as a result, cultural exchanges. the anthropomorphic monoliths can be seen in human and animal forms and symbols of fertility the current research tries to answer these questions that what are the most important factors of temporal and spatial expansion of the anthropomorphic monoliths culture of anthropomorphic monoliths? and what are the concepts used in the anthropomorphic monoliths, culture in the prehistoric and eslamic eras? the present study, while examining the temporal and spatial expansion of this culture and introducing its key examples in the geographical area between the black sea and the cultural area of the caspian sea, investigates the meaning of the erection of the anthropomorphic monoliths this type of research is of a cultural-historical analytical type, the information of which is collected based on documentary and library studies the results of the present research show that the most important factors in the temporal expansion of the anthropomorphic monoliths culture were due to their relationship with traditions and religious rituals, and what caused the spatial expansion of this culture was probably related to commercial exchanges and, as a result, cultural exchanges. also, over time, the anthropomorphic monoliths can be seen in human and animal forms and symbols of fertility, which in many cases have been manifested in the form of the deceased person in connection with his burial. the results of the present research show that although there is no chronological and archaeological connection between the pre-historical and ad samples, all the samples are related to the ritual burial of religious rituals and represent a person who probably has a high social rank. this issue has been reflected in the archaeological texts.