کنکاشی در اصول خوشنویسی حاکم بر آثار چلیپا و کتیبه‌نگاری محمدصالح اصفهانی، براساس سه نظام کرسی، ترکیب و وزن بصری

محمدصالح اصفهانی، یکی از خوشنویسان و کتیبه‌‌‌نویسان مطرح دورۀ صفوی، حکومت شاه‌سلیمان و شاه‌سلطان‌حسین بوده است. براساس یافته‌ها، تعداد قابل‌توجهی از کتیبه‌های نستعلیق موجود در بناهای شهر اصفهان متعلق به وی است. افزون‌بر این، از محمدصالح، قطعات چلیپا نیز موجود است. بر این‌اساس، در مطالعات حوزۀ خوشنویسی و دست‌یابی به شیوه‌های تحلیل در آن، بررسی آثار وی حائز اهمیت است. هدف از این پژوهش، بررسی تفاوت‌های موجود میان قطعات چلیپا و کتیبه‌نگاری‌های محمدصالح اصفهانی در سه نظام کرسی، ترکیب و وزن بصری است. پرسش این است که، تفاوت‌های میان قطعات چلیپا و کتیبه‌نگاری‌های محمدصالح اصفهانی بنابر اصول حاکم‌بر خوشنویسی در سه نظام کرسی، ترکیب و وزن بصری چیست‌؟ و دلایل آن‌ها کدام‌اند؟ فرضیۀ این پژوهش بیانگر این است که میان قطعات چلیپا و کتیبه‌نگاری محمدصالح تفاوت‌هایی وجود دارد که با توجه به اصول حاکم در سه نظام خوشنویسی ذکرشده، قابل شناخت و بررسی است. این نوشتار به‌روش توصیفی-تحلیلی و با مطالعۀ نمونه‌ آثار محمدصالح اصفهانی، ازجمله کتیبه‌های موجود در سه بنای شهر اصفهان (مدرسۀ چهارباغ، امامزاده اسماعیل و سنگ قبر آرامگاه صائب‌تبریزی) و چند قطعه دست‌نویس (موجود در منابع موزه‌ای و کتابخانه‌ای) و استفاده از منابع کتابخانه‌ای تدوین شده است. نتایج پژوهش بیان می‌کند که تفاوت‌هایی در به‌کار بستن اصول خوشنویسی در سه نظام کرسی، ترکیب و وزن بصری در قطعات چلیپا و کتیبه‌ها وجود دارد که دلایل مختلفی ازجمله: محتوای متن، محدودیت‌های اجرا، دانگ قلم، سطح متناسب برای اجرای قطعه یا کتیبه و... بر آن تاثیرگذار است و محمدصالح اصفهانی با آگاهی و براساس دلایل مطرح‌شده، روش و اصول متفاوتی برای خوشنویسی آثار چلیپا و کتیبه‌نگاری آثار خود اتخاذ کرده است. 

investigattion of calligraphy works of chalipa and the inscriptions of mohammad saleh esfahani, based on the three systems of baseline, composition and the visual weight

mohammad saleh esfahani was one of the prominent calligraphers and inscription writers of the safavid period, under the rule of shah suleiman and shah sultan hussein. according to the findings, a significant number of nastaliq inscriptions in the buildings of isfahan belong to him. in addition, there are several chalipas by mohammad saleh. based on this, it is important to explore his works in the field of calligraphy studies for finding methods of analysis of other works in this field. the purpose of this research is to investigate the differences between the pieces of chalipa and the inscriptions of mohammad saleh esfahani in three systems of baseline, composition and the visual weight. the question is, what are the differences between the chalipa pieces and the inscriptions of mohammad saleh esfahani according to the principles (which was mentioned)? and what are their reasons? the hypothesis of this research indicates that there are differences between the chalipa and inscriptions of mohammad saleh, which can be recognized and investigated by three mentioned calligraphy systems.