رهیافتی برخوانش مولفه‌های منظر فرهنگی تاق‌بستان

یکی از معیارهای مهم در ثبت میراث‌جهانی، منظر فرهنگی است که با رویکرد جامع و عمل‌گرایانه به حفاظت از عناصر طبیعی، فرهنگی ملموس و ناملموس محوطه‌های تاریخی می‌پردازد. آثار صخره‌ای تاق‌بستان به‌عنوان یک اثر ملی در فهرست میراث موقت جهانی ثبت گردیده که متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد تغییرات فیزیکی در عناصر تاریخی و طبیعی آن هستیم. گسستگی ارتباط بین آثار و طبیعت موجب ازدست‌رفتن ماهیت اصلی محوطه گشته و تخریب بیشتر آن را درپی دارد. با توجه به این‌که منظر فرهنگی تعاملی بین انسان و طبیعت است، آثار تاریخی تاق‌بستان، آن را به‌عنوان نمادیی مستعد برای ایجاد منظر فرهنگی درآورده است. این پژوهش با شناخت طبیعی و تاریخی تاق‌بستان و براساس نظریه‌های ارائه‌شده در حوزۀ مناظر فرهنگی، سعی‌در نشان‌دادن و ضرورت نگاهی جامع در امر حفاظت و مرمت‌ این اثر تاریخی را داشته و درپی اثبات فرضیه است که تاق‌های تاق‌بستان تنها یک اثر تاریخی و باستان‌شناسی نبوده، بلکه یک منظر فرهنگی است. روش در این پژوهش توصیفی-تحلیلی، براساس داده‌های گردآوری‌شده از منابع اسنادی، کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی است؛ ازجمله پرسش‌هایی که در این پژوهش به آن‌ها پاسخ داده می‌شود؛ 1- تعیین معیارهای منظر فرهنگی چیست؟ 2- مولفه‌های تشکیل‌دهندۀ منظر فرهنگی تاق‌بستان چه هستند؟ نتیجۀ حاصل از بررسی نشان می‌دهد، براساس نمادهای جهانی، تاق‌بستان دارای معیارهای یک منظر فرهنگی با مولفه‌های طبیعی و انسانی به‌صورت ملموس و ناملموس بوده و دارای تمامی عوامل موثر عینی و ذهنی در شکل‌گیری منظر فرهنگی است و برخلاف تصور رایج، نقش‌برجسته‌های ساسانی، تنها عامل برای خلق این منظر فرهنگی نیستند، بلکه مولفه‌های منظر فرهنگی تاق‌بستان، ترکیبی از مولفه‌های طبیعی، فرهنگی است که در طول تاریخ به‌هم گره‌خورده و تفکیک‌ناپذیرند.

an approach to reading components of taq bostan cultural landscape

one of the important criteria of registration in the world heritage list is the cultural landscape, which deals with the preservation and restoration of natural, tangible and intangible cultural elements of historical sites with a holistic and pragmatic approach. the arcs of taq bostan have been registered as a national site in the temporary world heritage list, but unfortunately, in recent years, we have seen physical changes in its historical and natural elements. the dissociation between the works and nature causes loss of the original nature of the site and leads to its further destruction. considering that the cultural landscape is tantamount to interaction between humans and the nature, the historical works of taq bostan have turned the site into an element capable of creating cultural landscape. this study has been conducted through the archive, text studies and survey on the site, taq bostan. this research has tried to highlight the necessity of a comprehensive look at the protection and restoration of this historical work and seeks to prove the hypothesis that the arches of taq bostan are only one work. it is not historical and archeological, but a cultural landscape.