شناسایی الگوهای معماری خانه‌های تاریخی و ارزیابی پایداری آن‌ها با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه‌ای: نمونۀ موردی روستای یاسه‌چای چهارمحال‌وبختیاری

خطر فرسودگی و تخریب مسکن ارزشمند سنتی در بافت‌های تاریخی روستاها را تهدید می‌نماید. شناسایی الگوهای معماری خانه‌های تاریخی و تحلیل پایداری آن‌ها برای حفاظت از ارزش‌های معماری سنتی و بهره‌گیری از آن‌ها در طرح‌های مسکن معاصر ضرورت دارد. این درحالی است که با وجود مطالعات متعدد در زمینۀ گونه‌شناسی خانه‌های سنتی و پایداری مسکن روستایی، تحلیل الگوهای معماری خانه‌ها کمتر دیده ‌شده ‌است. هم‌چنین تاکنون الگوهای معماری خانه‌های ارزشمند بافت تاریخی روستای یاسه‌چای استخراج و تحلیل نگردیده‌اند؛ لذا پرسش‌های اصلی پژوهش این است‌ که، الگوهای معماری خانه‌های تاریخی روستای یاسه‌چای کدام‌اند؟ و اولویت الگوهای معماری به‌دست‌آمده ازلحاظ پایداری به چه صورت است؟ هدف این مطالعه نیز، شناسایی الگوهای معماری مسکن در بافت تاریخی روستای یاسه‌چای چهارمحال‌وبختیاری و اولویت‌بندی آن‌ها برمبنای پایداری است. برای نیل به هدف پژوهش، ابتدا با مرور تحقیقات و با روش تحلیل محتوای کیفی، مولفه‌ها، معیارها و شاخص‌های پایداری مسکن روستایی استخراج گردید؛ سپس، مشابهت‌ها و تفاوت‌های خانه‌های بافت تاریخی روستای یاسه‌چای از جنبۀ خصوصیات معماری کلان، میانی و خُرد بررسی شد و برمبنای آن‌ها شش الگو برای خانه‌ها شناسایی شد. در مرحلۀ بعد، الگوهای شناسایی‌شده برمبنای پایداری با روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای (anp) مقایسه و رتبه‌بندی گردیدند. الگوی معماری غالب بافت تاریخی روستا با بیشترین فراوانی، رتبۀ سوم پایداری را کسب نمود. با توجه به نتایج پژوهش، فراوانی بیشتر یک الگوی معماری به‌معنای ارجحیت آن الگو برای کاربرد در طراحی خانه‌های معاصر نیست؛ هم‌چنین آفتاب‌گیری، فرم و نحوۀ استقرار فضاهای زیستی و ایوان‌هایشان در طبقۀ اول و تعداد و کشیدگی حیاط مهم‌ترین خصوصیات معماری بودند که موجب تمایز الگوها از یک‌دیگر می‌شدند. برای بهبود پایداری الگوها و به‌کارگیری آن‌ها در طرح‌های مسکن معاصر پیشنهادهایی مانند اعطای تسهیلات مالی برای ایجاد فضاهای اقامتی در خانه‌های تاریخی و بررسی سازگاری ضوابط طرح هادی روستا با الگوهای معماری مسکن ارائه شده‌است.

identifying architectural types of historical houses and their sustainability assessment using analytic network process (anp): a case study of yase chai village, chaharmahal and bakhtiari province

the risk of deterioration and destruction threatens valuable traditional housing in the historical texture of villages. identifying the architectural types of historical houses and analyzing their sustainability are necessary to protect traditional architectural values and use them in contemporary housing designs. while there are many studies on the typology of traditional houses and the sustainability of rural housing, the analysis of architectural types of houses has been less considered. also, the architectural types of the valuable houses in the historical texture of yase chai village have not been still extracted and analyzed. therefore, the main research questions are, what are the architectural types of historical houses in yase chai village? and what is the priority of the architectural types of historical houses in yase chai village regarding sustainability? this study also aims to identify the architectural types of houses in the historical texture of yase chai village, chaharmahal, and bakhtiari province and to prioritize them based on sustainability. the rural housing sustainability indicators were extracted to achieve the purpose of the research, first by reviewing research and using the qualitative content analysis method. then, the similarities and differences of the houses in terms of macro-, meso-, and micro-scale characteristics were examined and based on them, six types were identified. in the next step, the identified housing types were compared and ranked based on sustainability using the analytical network process (anp) method. the dominant architectural type of the village’s historical texture with the highest frequency has the third-highest rank for sustainability. according to the results, the greater frequency of a particular architectural type in a historical context does not necessarily indicate a preference for using that type in the construction of contemporary houses. in addition, the form and manner of establishing the living spaces and their porches on the first floor, and the number and length of the yards were the most important architectural features that distinguished the types from each other. to improve the sustainability of types and use them in contemporary housing designs, suggestions have been presented, such as granting financial facilities to create living spaces in historical houses and checking the compatibility of the rules of the village guidance [hadi] plan with the architectural types of housing.