بررسی ویژگی‌های کالبدی و کارکردی مزرعۀ تاریخی نصرت‌آباد

مزرعۀ نصرت‌آباد در سال 1264ه‍.ق. توسط «آقامیرزا نصرالله صدرالممالک» در پیرامون قم احداث شد و بر دو اولاد ذکورش وقف شد. این مزرعه تا دورۀ پهلوی فعال بود و پس از آن، بقایای مزرعه به نام «قلعه صدری» در سال 1380ه‍.ش. با شمارۀ 4868 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. از این مزرعه اسناد مکتوبی ازقبیل نقشۀ تاریخی و وقف‌نامه مربوط به سال 1270ه‍.ق. وجود دارد. در اسناد یادشده به اطلاعات مفیدی دربارۀ ویژگی‌های مزرعه و کیفیاتی از قبیل چرایی ساخت، فرآیند شکل‌گیری، عناصر کالبدی متعدد و محصولات باغی و زراعی اشاره شده است. مسالۀ تحقیق آشنایی اندک جوامع با موضوع «معماری مزرعه» و هم‌چنین احتمال احیاء مزرعۀ نصرت‌آباد و قلعه صدری در آینده براساس خوانش نادرست ویژگی‌های آن است. هدف از این پژوهش معرفی یک مزرعۀ قاجاری است و برای نیل به آن دو پرسش مطرح می‌شود: مزرعۀ نصرت‌آباد دارای چه ویژگی‌های کالبدی و کارکردی است؟ نقش این ویژگی‌ها در حیات مزرعۀ نصرت‌آباد چه بوده است؟ این تحقیق سعی می‌کند به‌دلیل ماهیت تاریخی مزرعه با رویکرد تفسیرگرایی و راهبرد تفسیری تاریخی به موضوع نزدیک شود و از سه قالب اصلی سندپژوهی، مصاحبه و مطالعات میدانی استفاده می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهند که مزرعۀ نصرت‌آباد دارای دو ویژگی کالبدی و کارکردی و نظام‌های زیرمجموعۀ آن‌ها بوده است. تعیین موقعیت، شکل‌گیری عناصرکالبدی و شیوه‌های پایش مزرعه مربوط به ویژگی‌های کالبدی آن است و ویژگی کارکردی مزرعۀ نصرت‌آباد نیز به نوع محصولات زراعی، هرم اجتماعی و موضوعات فرهنگی مرتبط اشاره می‌کند. معماری و انشاء مزرعۀ نصرت‌آباد محصول امتزاج ویژگی‌های کالبدی و کارکردی درطول زمان بوده ‌است و صدرالممالک توانست با این اقدامات از مزرعه صیانت کرده و آن را به متولیان و ناظران کنونی بسپارد.

study of physical and functional characteristics of nusratabad historical farmstead

nusratabad farmstead was built in 1264 ah by aqamirza nasrullah sadr al-mamalik around qom and was dedicated to his two male children. this farmstead was active until the pahlavi period and after that, the remains of the farmstead called sadri castle were registered in the list of national monuments of iran in 2001 with the number 4868. there are written documents such as historical maps and endowments related to the year 1270 ah about this farmstead. the mentioned documents provide useful information about the characteristics of the farmstead and qualities such as why it is made, the formation process, various physical elements and agricultural products. the research problem is the low familiarity of the communities with the subject of “farmsteads architecture” and also the possibility of reviving nusratabad and sadri castle in the future. the aim of this study is to introduce a qajar farmstrad and to achieve them two questions are asked: 1. what are the physical and functional characteristics of nusratabad farmstead? 2. what was the role of these characteristics in the survival of nusratabad farmstead? this study tries to approach the subject with an interpretive approach and historical interpretive strategy and uses the three main formats of document research, interviews and field studies. studies show that nusratabad farmstead has two physical and functional characteristics and their subsystems. positioning, formation of physical elements and farmsteads monitoring methods are related to its physical characteristics and the functional characteristics of nusratabad farmstead also refer to the type of crops, social pyramid and related cultural issues. the architecture of nusratabad farmstead have been the product of a combination of physical and functional characteristics over time and sadr al-mamalik was able to protect the farmstead with these measures and hand it over to the current supervisors.