بررسی خانقاه‌های شهر کرج‌ ابودلف براساس اسناد تاریخی و شواهد باستان‌شناسی

شهر کرج‌ابودلف یکی از مهم‌ترین شهرهای دوران اسلامی است که در سده‌های اولیۀ این دوره شکل‌گرفت و در قرون میانی به شکوفایی رسید. شناخت از این شهر تا سه دهۀ گذشته صرفاً به اشارات متون تاریخی مربوط می‌شد. حال با انجام بررسی‌های میدانی باستان‌شناسی و مطالعۀ اسناد تاریخی می‌توان به شناخت بیشتری از موقعیت مکانی شهر یادشده و آثار و بقایای به‌جای‌مانده از آن دست‌یافت. یکی از مهم‌ترین آثار قابل ‌مطالعۀ کرج ابودلف، خانقاه‌ها است. خانقاه‌ها به‌عنوان مراکزی برای آموزش مبانی دین و اصول طریقت، از قرن چهارم هجری‌قمری در بلاد اسلام شکل گرفته و به بسط تصوف پرداختند. در این‌میان، شهر کرج‌ابودلف دارای چند خانقاه بوده که هدف این نوشتار بررسی آن‌ها با بهره‌گیری از بررسی باستان‌شناسی و مداقه در اسناد و متون تاریخی است. پرسش‌های تحقیق عبارتنداز: 1. اسناد مکتوب و شواهد تاریخی، چه زمانی را برای شکل‌گیری و توسعۀ خانقاه‌ها در شهر کرج‌ابودلف پیشنهاد می‌کنند؟ 2. نقش اسناد و شواهد باستان‌شناسی مرتبط با خانقاه‌ها در انطباق مکان کرج با شهر آستانه چیست؟ 3. خانقاه‌های شهر کرج چه جایگاهی در ساختار فضایی شهر کرج داشته‌اند؟ روش پژوهش در این جستار، تاریخی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی است و شیوۀ گردآوری اطلاعات، میدانی و کتابخانه‌ای است. تاکنون پژوهشی مستقل درباب خانقاه‌های شهر کرج صورت نگرفته است و براساس مطالعۀ اسناد موجود و بررسی‌های باستان‌شناسی، سوای از انطباق موقعیت شهر فعلی آستانه با شهر کرج‌ابودلف می‌توان بیان‌داشت که خانقاه‌های شهر کرج در سده‌های میانی دوران اسلامی به‌عنوان بخشی از ساختار فضایی شهر مذکور شکل گرفته و پیوند‌های کارکردی خود را پس از زوال کرج با بقایا یا دیگر آثار معماری شهر حفظ کرده‌اند.

investigation on karaj abu-dolaf khanqahs base on written sources and archaeological evidence

city of karaj abu-dolaf is one of the important cities in islamic period which formedin early islamic period then got prosperity in middle centuries. knowledge about thiscity was limited to written resources till three decades ago. at present, we have moreinformation about its location and remains through enough archaeological surveys aswell as study of texts. one of the most important remains of it are khanqahs. khanqahswere constituted as centers for teaching the bases of religious learning and the principlesof the sufi orders from the fourth century in islamic lands. besides the city of karaj abu-dolaf had several khanqahs, so the aim of this research is to investigate those througharchaeological survey then documents and texts. this research has three questions asfollowing: 1. what time is supposed to formation and development of khanqahs based onwritten documents and historical evidence? 2. what role documents and archaeologicalevidence has in coincidence of karaj place with astaneh city? 3. what were thelocation of khanqahs in spatial structure of karaj city? the approach of this articleis historical-descriptive-analytical and information was obtained via documentary andfield researches. till now, no research has done about karaj khanghahs and based ondocuments and archaeological surveies, in addition to coincidence of current locationof astaneh city with old city of karaj abu-dolaf, we can state khanghahs of karajcity were parts of spatial structure of city and sustained its functional relations with thearchitectural structures and remains after city’s decline.