منظرگاه فرهنگی هزارۀ سوم پیش‌ازمیلاد خلیج‌فارس: ملاحظاتی در باب جزیرۀ تاروت عربستان

خلیج فارس در جنوب ایران درطول هزاره ها همواره به عنوان یک گذرگاه آبی راهبردی ایفای نقش کرده است. براساس مدارک باستان شناسی دست کم از هزارۀ پنجم پیش ازمیلاد به این سو، ساکنان فلات ایران، جنوب خلیج فارس، بین النهرین و جنوب آسیا از این راه آبی برای تعاملات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی استفاده کرده اند. اوج شکوه منظرگاه فرهنگی خلیج فارس در هزارۀ سوم پیش ازمیلاد بوده است که حوزه های تمدنی نوپایی در جنوب خلیج فارس و دریای عمان شکل می گیرد و به گواه یافته های باستان شناسی و متون میخی بین النهرینی این مناطق در چرخۀ تعاملی میان تمدن های آن زمان از بین النهرین تا درۀ سند نقش فعالی داشته اند. منظرگاه های فرهنگی سواحل و جزایر بخش جنوبی خلیج فارس در مقایسه با بخش شمالی (ایران) بسیار بیشتر و هدفمندتر مورد پژوهش های باستان شناسی قرار گرفته اند. یکی از جزایر مهم در بخش جنوبی خلیج فارس، جزیرۀ تاروت عربستان است. یافته های به دست آمده از این جزیره نشان می دهند این محل درطول هزارۀ سوم پیش ازمیلاد به عنوان یک بندر تجاری مهم در خلیج فارس به ایفای نقش پرداخته است و در نیمۀ نخست این هزاره تحت کنترل بین النهرینی ها قرار داشته است. تمرکز این پژوهش پرداختن به ارتباط جزیرۀ تاروت و فلات ایران، به ویژه سرزمین مارهاشی در نیمۀ دوم هزارۀ سوم پیش ازمیلاد است؛ زمانی که این جزیرۀ تحت نفوذ مردمان جنوب شرق ایران قرار داشته است و گروه قابل توجهی از اهالی مارهاشی در تاروت سکونت داشتند تا فعالیت های تجاری دریایی را تحت کنترل داشته باشند؛ هم چنین در این پژوهش، فرضیۀ مرکز تولید اشیاء کلریتی جزیرۀ تاروت مورد پرسش قرار می گیرد؛ درنهایت، بخشی از ساکنان جزیرۀ تاروت عربستان به عنوان اجتماعات دور از وطن (دایاسپورا) تجاری-سیاسی تمدن جیرفت معرفی می شود.

cultural landscape of the persian gulf in the third millennium bce: some remarks on the tarut island

persian gulf, as a main trade route, has played an important role in the third millennium bce cultural sphere of southwest asia. according to archaeological evidence, at least from the 5th millennium bce, this waterway appeared to function as a channel for socialinteraction and exchange of material culture in the region. it seems that the jiroft region as the hinterland of the persian gulf has been interacted with the contemporaneous civilizations from indus to babylonia via the maritime routes. the chlorite vessels produced in jiroft have been obtained over a wide geographical range from the indus valley to the north of mesopotamia. the existence of the production workshops at tepe yahya, hajjiabad- varamin and konar sandal, and thousands of complete objects fromthe looted cemeteries of jiroft, as well as their mines in jiroft have made halilrud region the center of production of these objects in the third millennium bce. tarut island in saudi arabia is known as one of the ancient ports in the persian gulf trade sphere. morethan several hundreds of fragments and complete chlorite vessels have been discovered in tarut island mostly from destroyed graves. due to the large number of chlorite vessels as well as semi-finished objects, researchers of the persian gulf archaeology refer tothis island as a center for the production of chlorite vessels. in terms of iconography and raw material, chlorite vessels of tarut are comparable with those recovered from the halilrud basin, kerman province, iran. in this paper, we will examine the hypothesisthat tarut was the production center of the chlorite vessels. in addition, we will discuss the relation of the tarut and the southeastern iran, in particular the jiroft region.