بررسی فناوری ساخت سفال‌های نوسنگی محوطۀ هرمنگان استان فارس

سفال از فراوان ترین یافته های باستان شناسی است که از دوران نوسنگی به بعد در اکثر محوطه ها باستانی یافت می شود. شناخت این محصول به درک بهتر جامعۀ تولیدکنندۀ آن و هم چنین سطح فناوری و پیچیدگی های اجتماعی مردمان آن زمان کمک می کند. محوطۀ هرمنگان، استقرارگاه نوسنگی در شمال شرق استان فارس است که با کاوش در آن، سفال هایی هم زمان با دورۀ موشکی و سازه ای حرارت دیده که احتمالاً مربوط به پخت سفال ها بوده است، به دست آمد. مطالعات آزمایشگاهی برروی سفال های این محوطه با هدف پاسخ گویی به پرسش هایی هم چون: نحوۀ تولید سفال های دورۀ موشکی، شناخت و دسته بندی خاک رس به کاررفته، مواد خام پرکنندۀ خاک رس، سطح پیشرفت و آگاهی سفال گر از تولید محصول نهایی و هم چنین تعیین محل تولید، انجام شد. پس از دسته بندی سفال ها براساس ویژگی های ظاهری، تعداد 36 قطعه برای انجام مطالعات پتروگرافی و 18 قطعه از آن ها برای آنالیز مرحلۀ xrd و آنالیز عنصری xrf انتخاب شدند. درنتیجۀ این آزمایش ها مشخص شد که سفالگران این محوطه از سه نوع خاک رس برای ساخت سفال ها استفاده می کردند. احتمالاً فقط از کاه به عنوان آمیزه استفاده شده و دمای پخت سفال ها اکثراً زیر 800 درجۀ سانتی گراد بوده است. با توجه به فناوری ابتدایی کوره که جزو کوره های اولیۀ روباز محسوب می شود، دمای آن قابل کنترل نبوده و پخت تحت شرایط اکسیداسیون انجام می گرفته است؛ هم چنین با توجه به مطالعات زمین شناسی و مقایسۀ سفال ها با یک دیگر چنین به نظر می رسد که سفال های مزبور محلی باشند؛ از این رو با این که برای ساخت سفال ها از سه نوع خاک متفاوت استفاده شده است، محصول نهایی تولیدشده شبیه به هم است و تفاوت بارزی در ظاهر این سفال ها دیده نمی شود.

an investigation on the pottery production in the hormangan site, fars province, iran

this study aims to recognize and characterize pottery production at the hormangan site, a neolithic settlement in the northeast of fars province, iran. an examination and analytical study of the potteries on this site was conducted to determine the manufacturingtechniques of the neolithic potteries, understand the raw materials and inclusions, the level of progress and knowledge of the potters from the final products, and the location of the production site. excavating this site, ceramics and a heated structure, probably an open kiln, were found, belonging to the mushki phase (6400-6000 bc). thirty-six ceramic shreds were selected for thin-section petrography analysis according to theirmacroscopic features. after that, 18 of them were analysed using x-ray fluorescence (xrf) and x-ray diffraction methods. according to the mineralogical studies and the xrd and xrf analyses, while three different clay types were used to produce these neolithic ceramics, they were all local productions. these vessels were fired in an open and unsophisticated kiln at an uncontrolled temperature, probably not over 800 degrees. although the combination of these archaeometrical techniques indicates that there are various sub-angular inclusions in each type of clay, most of the pots are vegetally tempered (chaff-tempered). the existence of the heated structure separately from residential construction, a variety of designs and decorations on the ceramics, and various clay sources all determine that the neolithic community of the hormangan sitehas gone beyond a primitive rural society and as semiprofessional individuals had a surplus of more than their demands.