تبیین نقش قلمرو جغرافیایی در نحوۀ انعکاس مضامین در دیوارنگاره‌های بناهای مذهبی عصر قاجار

دورۀ حکومت قاجار از مهم ترین اعصار تحول هنر ایران، به خصوص در قالب دیوارنگاری است و دیوارنگاره های عامیانه بناهای مذهبی با مضامین متعدد دوران شکوفایی خود را سپری کرد. در قلمروی جغرافیایی شهرهای ایران، پیوند میان هنر با مذهب، فرهنگ و سیاست جامعۀ این عصر نمایان است. در جستار حاضر تلاش شده است عوامل موثر قلمروی جغرافیایی در نحوۀ انعکاس مضامین در آثار یاد شده عصر قاجار، شناسایی شود. نگارندگان در پی پاسخ گویی بدین پرسش ها هستند: عوامل موثر قلمرو جغرافیایی در نحوۀ انعکاس مضامین در دیوارنگاره های بناهای مذهبی عصر قاجار کدام اند؟ نحوۀ انعکاس مضامین شیعی در دیوارنگاره های بناهای مذهبی شهرهای مختلف عصر قاجار به چه صورت بوده است؟ پژوهش حاضر از حیث هدف، توسعه ای است و ازمنظر ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است. شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی و روش تجزیه و تحلیل کیفی بوده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که برخی از عوامل موثر قلمروی جغرافیایی در نحوۀ انعکاس مضامین دیوارنگاره ها مواردی همچون: وقایع تاریخی تعیین کننده (پناه آوردن خاندان پیامبر به مناطق کوهستانی از شر خلفای بغداد، حضور علویان زیدی و تشکیل حکومت آن ها در سال 250 ه.ق. حکومت سادات مرعشی شیعه مذهب در قرون 8 و 9 ه.ق. رسمی شدن مذهب شیعه در عصر صفوی، معماری مذهبی اسلامی- شیعی در ایران)، حمایت شاهزادگان از هنر شیعی در شهرهای مطرح، زیارت اماکن مذهبی با قرار گرفتن برخی شهرها بر سر راه زیارتی، تجلی باورهای عامیانه شهرهای مختلف بر دیوارنگاره ها، توجه و اهمیت به عنوان خاستگاه های هنر ایران باستان، تاثیر کتاب های چاپ سنگی و افزایش مبادلات و مراسلات تجاری و فرهنگی با دیگر ملل با قرار گرفتن برخی شهرها بر سر راه تجارتی را شامل می شود.

explain the role of geographical territory in how shiite themes are reflected in the murals of the religious monuments of qajar era

the reign of the qajar dynasty is one of the most important eras of the evolution of iranian art, especially in the form of murals. in the geographical area of iranian cities, the connection between religion and art according to the shiite religion of the society of this era is obvious. in the present article, an attempt has been made to identify the effective factors of geographical territory in the way of reflecting shiite themes in the mentioned works in the important shiite cities of the qajar era. the authors seek to answer these questions: what are the influential factors of the geographical territory in the way of reflecting shiite themes in the murals of religious monuments of the qajar era? which cities of the qajar era had the greatest influence in the way of reflecting shiite themes in the murals of religious buildings of the qajar era? the present research is developmental in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of nature and method. the method of collecting information was library and field and the method of qualitative analysis. findings indicate that the effective factors of geographical territory in how these murals are reflected are included in these sections: the refuge of the prophet’s family in mountainous areas, the rule of the zaidi alawites, the rule of sadat marashi, the formalization of the shiite religion in the safavid era, religious architecture iran, the support of princes for shiite art, pilgrimage to places on pilgrimage. the results of the research show that the geographical territory of each religious building is a link between indigenous architecture and the religious view of islam to the shiite religion.