تحلیل ساختار کالبدی و تزئیناتی مسجد جمعۀ اردبیل

مسجد جمعۀ اردبیل روی یک تپۀ باستانی که در قرون گذشته گورستان شهر بوده، قرار گرفته است. تمامی منابع مکتوب و شواهد باستان شناسی بیان می دارد که این مسجد ابداعات هنری و معماری از قرون اولیۀ اسلامی تا دورۀ قاجار را در خود گرد آورده است. بازمانده های امروزی بنا در شمال شرقی شهر اردبیل قرار گرفته و با توجه به اقداماتی در جهت حفظ بنا، هنوز هم استواری خود را حفظ کرده است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی ویژگی های ساختاری و کالبدی و تزئینی بنا در ادوار مختلف تاریخی است. پژوهش حاضر درصدد پاسخ گویی به پرسش های پیشِ روست؛ چه تغییراتی در ساختار فضایی و کالبدی مسجد از آغاز پیدایش تا دورۀ معاصر صورت گرفته است؟ و از نظر نقشه و شواهد باستان شناختی مسجد جمعه با کدام بناها قابل مقایسه است؟ روش پژوهش به کار گرفته شده، تفسیری-تاریخی و تحلیلی است. ضمن این که مستندنگاری و مطالعات تطبیقی نیز مبنای کار قرار گرفته است. ابزار گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و میدانی است. براساس نتایج پژوهش و با توجه به روایت ها و نوشته های محققان و نتایج کاوش های باستان شناختی، می توان استنباط کرد که بنای اولیۀ آن به صدر اسلام برمی گردد که در طی ادوار مختلف، چندین بار ویران و مجدداً بازسازی شده است و دارای عناصر معماری دیلمی، سلجوقی، ایلخانی، قاجاری و دورۀ معاصر است. سازۀ پابرجای کنونی مسجد جمعه، بدون هیچ شک و شبهه ای مُهر معماری سلجوقی را بر خود دارد، ولی فضاآرایی های داخلی این بنا در تضاد با نمای آن است. این بنا ازلحاظ ساختارهای معماری دارای ترکیب چهار تاق با ایوان بوده که شباهت زیادی با بناهای زمان سلجوقی مانند، جامع برسیان و جامع ارومیه دارد؛ همچنین ستون های شناسایی شده در شبستان بنا، همانندی آشکاری با مسجد تاریخانۀ دامغان و جامع نایین دارد.

analysis of physical and decorative structure of ardabil jomeh mosque

ardebil’s jomeh mosque is located on an ancient beat that has been the city’s cemetery for centuries. all written sources and archaeological evidence state that the mosque has gathered artistic and architectural innovations from the early islamic centuries to the qajar era. today’s remnants of the building are located in the northeast of ardabil city and due to measures to preserve the building, it still maintains its firmness. the main purpose of this research is to identify the structural, physical and decorative characteristics of the building in different historical periods. the present study seeks to answer the following questions. what changes have been made to the spatial structure and structure of the mosque from the beginning of its emergence to the contemporary period? and in terms of map and archaeological evidence, which buildings are comparable to the jomeh mosque? the research method is interpretive- historical and analytical. in addition, documentation and comparative studies have been the basis of the work. the data collection tool is library and field. based on the results of the research and according to the narratives and writings of researchers and the results of archaeological studies, it can be concluded that its original building dates back to the early days of islam, which has been destroyed and rebuilt several times during different periods and has elements of deilami, seljuk, ilkhanid and qajar architecture and contemporary era. the current persistence of the jomeh mosque has seljuk architecture, but the interior and decorative arrays of the building are in contrast to its façade. in terms of architectural structures, this building has a combination of four arches with porch, which is very similar to seljuk-like, comprehensive and comprehensive buildings of uremia. also, the pillar discovered in the nave have a clear similarity with the historical mosque of damghan and jomeh nain.