گونه‌شناسی و گاه‌نگاری نسبی شیوۀ عصاری در محوطۀ باستانی دینور، استان کرمانشاه

محوطۀ باستانی دینور که ازسوی مردم محلی با نام «شهر خاوران»معرفی می شود، در شمال شرق کرمانشاه و در یکی از دشت های زاگرس مرکزی، بر سر راه کرمانشاه-سنقر واقع شده است. وسعت و اهمیت محوطه با وجود آسیب های مکرر محیطی، مانند سیل و زلزله و توسعۀ کشاورزی، هنوز هم مشهود است. یافته های تاریخی و مدارک باستان شناسی نشان می دهند که تپۀ مرکزی و نواحی پیرامون آن از دورۀ سلوکی تا عصر حاضر مسکون بوده و این محوطه، همان شهر دینور است که به عنوان یکی از مراکز فرهنگی غرب ایران در قرون نخستین اسلامی معرفی شده و این موضوع از فهرست اندیشمندان منسوب به این دیار دریافت می شود. طی بررسی های سطحی، در کنار انبوه داده های سفالی، مجموعه ای از سنگ های آسیا و وزنه های بزرگ مشاهده شد که نشان از وجود کارگاه عصاری در محوطه دارد. گونه شناسی شیوۀ عصاری در این کارگاه و گاه نگاری آن، مسالۀ اصلی این پژوهش است که پرداختن به آن با طرح دو پرسش انجام می شود؛ نخست آن که، این داده ها به چه دوره ای تعلق دارند؛ و دوم، در این کارگاه چه محصولاتی تولید شده است؟ با توجه به نیازهای جوامع شهری و ضرورت مدیریت و برنامه ریزی فعالیت های کارگاهی، فرضیه ای مبتنی بر تعلق داده ها به زمان شکوفایی شهر دینور و تولید روغن یا دوشاب انگور مطرح می شود. براساس مقایسه و بررسی اشیاء و مطالعۀ داده های محیطی، منابع مکتوب و مدارک باستان شناسی و قوم باستان شناسی، کارگاه عصاری دینور به زمان رشد و شکوفایی این محوطه در قرون 2 تا 4 ه.ق.، نسبت داده می شود و علاوه بر تولید دوشاب انگور، امکان روغن کشی نیز مطرح می شود. از آنجایی که نمونه های شناخته شده از مرکز و غرب ایران به قرون متاخر اسلامی تعلق دارند، داده های محوطه بخشی از پیشینۀ این فن را آشکار می سازد.

typology and relative chronology of pressing in dinavar, kermānshāh province

the ancient site of dinavar, known by the locals as the city of khāvarān, is located northeast of kermānshāh, on the kermānshāh-sonqor road. the importance of the site is still evident despite environmental damage such as floods and earthquakes and agricultural development. historical findings and archaeological evidence show that the central hill and the surrounding areas were inhabited from the seleucid period to the present day. this site is the city of dinavar. a city that was one of the cultural centers of western iran in the first centuries of islam and this issue is received from the list of thinkers attributed to dinavar. during the surveys, in addition to the potteries, a collection of mills and large weights were observed, which indicates a pressing workshop in the site. the typology of the pressing method in this workshop and its chronology is the main issue of this research, which is addressed by asking two questions: first, what period does this data belong to, and second; what products have been produced in this workshop? given the needs of urban communities and the need to manage and plan workshop activities, a hypothesis based on the data belonging to the time of the flourishing of the city of dinavar and the production of oil and grape syrup is proposed. based on the comparison and study and study of environmental data, written sources and documents of archeology and ethnoarcheology, dinavar workshop to the time of growth and prosperity of this area in the 2nd to 4th ah. it is attributed and in addition to the production of grape syrup, the possibility of oil-pressing is also raised. since known specimens from central and western iran belong to the late islamic centuries, the site data reveal part of the history of this activity.