مطالعۀ استقرارهای ساسانی در شمال عراق (اقلیم کردستان)، برپایۀ کشفیات باستان‌شناختی

در دو دهۀ اخیر در نتیجۀ افزایش چشمگیر فعالیت های میدانی باستان شناسی در اقلیم کردستان عراق، محوطه ها و آثار مهمی از دورۀ ساسانی کشف شده است. باوجود آن که در دورۀ ساسانی، منطقۀ شمال عراق بخشی از قلمرو این شاهنشاهی به شمار می رفت، اما بسیاری از ویژگی های باستان شناختی این منطقه در دورۀ ساسانی، در محافل باستان شناسی داخل ایران ناشناخته مانده است. در این پژوهش که به روش کتابخانه ای انجام شده است، تعداد 42 محوطۀ باستانی یا اثر تاریخی مربوط به دورۀ ساسانی که عمدتاً در سالیان اخیر در کردستان عراق شناسایی شده اند، مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از این پژوهش دستیابی به پاسخی برای برخی پرسش های مطرح شده دربارۀ موقعیت مکانی استقرارهای ساسانی منطقه و عوامل جغرافیایی و محیطی موثر بر شکل گیری آن هاست. آثار ساسانی کردستان عراق شامل انواع محوطه های استقراری، بناهای یادمانی، مجموعه های حکومتی، استحکامات، کانال های آبرسانی، گورستان ها و مراکز بومی تولید منسوجات و سفال هستند. نتیجۀ این پژوهش نشان می دهند که استقرارهای ساسانی اقلیم کردستان عمدتاً در سه ناحیه متمرکز هستند: 1. دشت شهرزور و ناحیۀ اطراف دریاچۀ دوکان، 2. دشت اربیل، 3. منطقۀ گرمیان. این مناطق که به شکل دشت های باز و دره های وسیع میان کوهی در حاشیۀ رودها هستند، به دلیل برخورداری از ویژگی هایی چون ارتفاع مناسب، منابع آبی سرشار، خاک حاصل خیز و قرارگرفتن بر سر مسیرهای مهم ارتباطی، در دورۀ ساسانی اهمیت داشته و به همین دلیل محل شکل گیری و تمرکز بیشترِ استقرارهای این دوره به شمار می روند.

the study of the sassanid settlements of northern iraq (iraqi kurdistan), based on archaeological discoveries

abstract: in the last two decades, as a result of the significant increase in archaeological field activities in iraqi kurdistan, some important sites and artifacts from the sassanid period have been discovered. even though during the sassanid period, the northern region of mesopotamia was considered a part of the sassanid empire, many archaeological features of this region in the sassanid period have remained unknown. in this research, which was carried out using a library method, we have studied 42 ancient sites or monuments in iraqi kurdistan belonging to the sassanid period, which have mainly been identified in recent years. this research aims to find an answer to some questions about the location of the sassanid settlements in the region and the geographical and environmental factors affecting their formation. the sassanid remnants of iraqi kurdistan include settlements, monuments, government complexes, fortifications, water channels, cemeteries, and the local production centers of textiles and pottery. the results of this research show that sassanid settlements in iraqi kurdistan have mainly concentrated in three areas: 1. shahrizur plain and the area around dukan lake 2. erbil plain, 3. garmian region. these areas, which are in the form of open plains and vast inter-mountain valleys, had importance in the sassanid period due to having characteristics such as suitable height, abundant water sources, fertile soil, and being located on the important communication routes and therefore they were as a place for the formation of the settlements in the mentioned period.