گاه‌نگاری نسبی، تحلیل محیطی و باستان‌شناختی محوطۀ مُخارتپه (تربت‌جام، شمال‌شرق ایران)

دشت میان کوهی جام با شرایط زیستی مناسب، موقعیت مناسبی را برای شکل گیری استقرارهای انسانی فراهم نموده است. با توجه به محدودیت اطلاعات تاریخی در این بخش از فلات ایران، شناسایی و مطالعۀ اطلاعات به دست آمده از کاوش های میدانی باستان شناختی برای بازشناسی نسبی ما از خراسان بزرگ از اهمیت بالایی برخوردار است. در این شرایط طی یک برنامۀ هدف مند علمی با توجه به بررسی های اولیه، مخارتپه در قالب کاوش باستان شناسی به منظور تعیین حریم و عرصۀ این اثر فرهنگی مورد مطالعه قرار گرفت. این محوطه در حاشیۀ شرقی شهر کنونی تربت جام و در حریم رودخانۀ جام رود قرار دارد. داده های به دست آمده حاصل از بررسی روش مند و کاوش در 30 گمانه برای تعیین حریم این محوطه، نتایج ارزشمندی را نشان می دهند. این نوشتار به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره جستن از داده های به دست آمده در کاوش باستان شناختی محوطۀ مخار به نگارش درآمده است. مجموعه ای از داده های به دست آمده (به ویژه داده های سفالی) از کاوش باستان شناختی در یک فرآیند مطالعاتی، دسته بندی، طراحی و گونه شناسی با محوطه های محدودۀ خراسان بزرگ مورد مطالعۀ تطبیقی قرار گرفته اند. نتایج اولیه نشان از وقوع یک توالی و تداوم فرهنگی و استقراری دارد که در مخارتپه وجود داشته است. فرهنگ های پیش از تاریخی دورۀ مفرغ، دورۀ آهن و هخامنشی و اشکانی در داده های فرهنگی قابل مشاهده هستند. این نوشتار نشان داد که محوطۀ مخار به عنوان یک نمونۀ منحصربه فرد در دشت جام با داده هایی متنوع به منظور شناخت فرهنگ های پیش از تاریخی و درک چگونگی گذر به دوران تاریخی در برهۀ مهم تاریخ هخامنشی قابل اهمیت مطالعاتی است و کاوش های بیشتر و گسترده تر اطلاعاتی بدیع را آشکار خواهد نمود.

mokhar teppe in torbat e jam: a dusty gem in eastern iran from prehistoric to the parthian era (classification, typology and chronology)

archaeologically, the northeast region of iran is one of the least-known regions in the iranian plateau. the reasons for this situation is multifold; some of these include rarity of archaeological investigations, its vastness and the associated restrictions such as desert areas and impassable mountainous areas. the present paper deals with the chronology of and investigations at one of the key sites of the eastern iran: tappeh mokhar. this is site is located to the east of the town of torbat-e jam, by the river of jamroud. archaeological finds from this site include a vast spectrum of items, including chipped-stone artefacts, ceramics, stone vessels, and clay figurines, of which ceramics are the most numerous. these finds have been recovered from delimitation soundings, and archaeological reconnaissance. the main objective of this paper is to introduce this important, multi-period site through the recovered materials before it suffers from further damage which at present made it as a depot of waster of modern construction materials. in this paper, a classification and typology of the ceramic collection from the site has been provided and then, based on comparative studies, their relative dating has been suggested. this research follows a historical approach and has been fulfilled with a descriptive-comparative method. the main queries are: which periods can be inferred from the studies of the recovered materials of tappeh mokhar. what are the characteristics of mokhar ceramic assemblage and which types of ceramics of which periods can be identified in this assemblage? the preliminary studies of the ceramic assemblage, however, suggest that the site was occupied during chalcolithic period, bronze age, achaemenid and parthian periods, and its ceramic types are comparable with sites of the northeast region, turkmenistan and eastern region, and then with those of north, south, southwest and west of iran.