ملاحظاتی در رابطه با آتشکده‌های منتسب به مِهرنَرسه در جنوب‌غربی فارس: شاخصی به‌منظور شناخت نیایشگاه‌های آتش دادگاه

مِهرنَرسه به عنوان یکی از مهم ترین شخصیت های دورۀ میانی ساسانی به شمار می رود. در منابع مکتوب تاریخی، ساخت برخی از بناهای دورۀ ساسانی به وی منتسب گشته که مهم ترین آن ها پنج آتشکده ای است که در جنوب غربی فارس بنا شده است؛ باوجود آن که تابه حال نظریات گوناگونی در رابطه با مکان یابی این آتشکده ها ارائه شده، اما هیچ پژوهشی درمورد ماهیت و ارزش کیفی این بناها صورت نگرفته است. در این پژوهش سعی شده تا در ابتدا شخصیت سیاسی-مذهبی این وزیر ساسانی از جهات گوناگون مورد کنکاش قرارگرفته و سپس با تحلیل منابع مرتبط با آتشکده های مهرنرسه، ضمن شناخت ماهیت و ارزش مذهبی آن ها، چهارطاقی های منتسب به وی براساس نظریات ارائه شده، موردمطالعه قرارگرفته تا برخی از ویژگی های معماری مذهبی ساسانی آشکار گردد. مهم ترین پرسش این پژوهش، ردۀ مذهبی آتشکده های منتسب به مهرنرسه است و این که چه رده ای از آتش های مقدس در آتشکده های منتسب به وی نگه داری می شده است؟ این پژوهش براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و ازمنظر ماهیت و روش تحقیق به صورت تاریخی و توصیفی-تحلیلی است. همچنین روش گردآوری داده ها در آن به صورت کتابخانه ای-میدانی است. براساس نتایج حاصل از این تحقیق به نظر می رسد که آتشکده های برپاشده توسط مهرنرسه از دو گونۀ مجزا و چهار آتشکدۀ منتسب به وی در ناحیۀ ابروان با آتش خانوادگی، یعنی «دادگاه»در ارتباط بوده است. بر طبق مطالعات میدانی و شباهت سنجی می توان نظریات ارائه شده را نقد نموده و گروه جدیدی از چهارطاقی های مذهبی ساسانی در فراشبند فارس را به عنوان دربرگیرندۀ یک یا چند آتشکدۀ منتسب به مهرنرسه معرفی نمود. به نظر می رسد که این نوع از آتشکده ها دارای نقشۀ پیچیده و فضاهای معماری الحاقی بوده است؛ همچنین احتمالاً این نوع از بناها دارای تعدادی خدمه جهت انجام امورات مربوط به آتشکده بوده اند.

considerations regarding the fire temples attributed to mehr-narseh in the southwest of fars: an indicator to identify dādgāh fire temples

mehr-narseh is known as one of the most important character of the middle sassanid era. based on the written historical sources, the construction of some buildings has been attributed to him, among which the most outstanding ones are five fire-temple monuments built in the southwest of fars. although various theories have been put forward regarding the location of the structures, by far, the nature and qualitative value of them are unknown. in this study firstly, the political-religious personality of this sassanid minister in various ways was investigated, then besides recognizing their religious nature and value via analysis of the sources related to mehr-narseh fire temples, the chahar-taqis attributed to him was also studied, according to the current theories, so as to reveal some features of the religious architecture of sassanid era. this is a fundamental or basic research, and the nature and method of which is historical and descriptive-analytical. the data is also collected from library and fieldwork. based on the results of this study, it seems that the fire temples built by mehr-narseh included two separate types and four fire temples attriuted to him located in abruwān area were related to family fire meaned “dādgāh”. according to the field studies and similarity, the previous theories can be criticized and a new group of religious temple of sasanian period in farashband can be introduced that contains one or several fire temples, which are attributed to mehr-narseh. it seems that these kinds of fire temples have a complex plan with additional architectural and probably had a number of attendants to do the work related to the fire temple. overall, this research can provide a correct understanding of the fire temples of “dādgāh” fire during the sassanid period. this also provides a new grouping manner for such these temples and can be known as a pattern for reviewing of usage and religious value of other similar chahar-taqis.