آنالیز متریک و شیمیایی سفال‌های مجموعۀ قیطریه به‌منظور بررسی و مطالعۀ استانداردسازی و سازمان تولید

سفال خاکستری و فرهنگ وابسته به آن در هزارۀ دوم پیش‌ازمیلاد، همواره از موضوعات بحث‌برانگیز در باستان‌شناسی ایران بوده است. عدم شناخت لایه‌های استقراری وابسته به گورستان‌‌های این دوره و محدودیت در دستیابی به مدارک و شواهد سکونت، امکان پژوهش در زمینۀ اقتصادی اجتماعی جوامع وابسته به این گورستان‌ها را محدود کرده است؛ از ‌این‌رو، مطالعۀ مواد فرهنگی به‌دست‌آمده از گورها (به‌ویژه سفال) و تحلیل سازمان تولید و موضوعات وابسته به آن و هم‌چنین استفاده از ابزار باستان‌سنجی می‌تواند دریچه‌‌ای جدید در پژوهش‌های این دوره بگشاید. بنابر همین ضرورت و دیدگاه مجموعه سفال‌های قیطریه که بالغ‌بر 78% از آن خاکستری هستند، برای مطالعه و تحلیل استانداردسازی و سازمان تولید مورد آنالیز متریک و شیمیایی (xrf) قرار گرفتند. نتایج حاصل از این تحلیل‌ها یکسان‌سازی فرم ظروف، ارتباط نقوش با فرم، رعایت اندازه‌ها، تنوع استفاده از مواد خام و مراحل آماده‌سازی مواد را مشخص کرد که این ویژگی‌ها به متمرکز بودن و استانداردسازی تولید سفال دلالت می‌کند. با توجه به شاخص‌های مشهود استانداردسازی در سفال‌های قیطریه، شواهد وجود کارگاه یا تولید سازمان‌دهی‌شده و تخصصی در این مجموعه قابل نتیجه‌گیری است. گفتنی است که سازمان تولید در مجموعۀ قیطریه فراتر از یک تولید خانگی یا انفرادی است و اگر بخواهیم کمی محتاطانه‌تر درخصوص ترسیم سازمان تولید در قیطریه نتیجه‌گیری کنیم، باید گفت که تولید سفال در قیطریه در مرحلۀ صنعت خانگی و یا احتمالاً در حد صنعت کارگاهی است.

chemical and metric analysis of qeytariyeh ceramic collection: an assessment of standardization and production organization

grey ceramic culture in the second millennium b.c. have been the controversial issue in the iranian archaeology. since most of the grey ceramics have been discovered from the burials, it remained some questions regarding the socio-economic conditions of the individuals. also the rarity of settlement contexts have added some ambiguities as well. for this, material culture and archaeometrical analysis on the grey ceramics might be helpful to clarify some aspects of socio-economic condition such as, ceramic production, standardization and production organization. this paper will attempt to argue about some aspects of ceramic production in qeytariyeh cemetery at tehran plain with metric and chemical analysis. ceramic analysis demonstrated a number of attributes which are including uniformity of decoration and dimensions, homogeneity of ceramic shapes, the variety of resources and preparation processes. the result of the analysis inspired us to draw the ceramic production organization through the standardization indicators. finally, it can be proposed the scale and intensity of ceramic production in qetariyeh might be the household industry or workshop industry.keywords: metric analysis, chemical analysis, standardization, production organization, qeytariyeh.introductionsome sudden changes in cultural materials, the widespread cemeteries and unidentified settlement evidence in the second millennium b.c. encouraged scholars to study and propose some theories to interpret these cultural changes. according to the new researches and reassessment projects, it is needed to review and revise the chronology and older theories in this period.(danti, 2013; fazeli nashali & coningham, 2007; hosseinzadeh et al., 2017; fazeli, 2015; sarlak, 2011; farokhnia, 2020)in fact, the comprehensive studies should be conducted to shed some lights on these ambiguities and restudy projects on some discovered collection would be necessary. since just a few direct evidence related to the occupation have been found from the cemeteries, multidisciplinary studies such as archaeometrical analysis on the material culture (grey ceramics) might be helpful to study on the indirect evidence related to the ceramic production and production organization. in this paper, we have examined the standardization hypothesis in qeytariyeh ceramic collection through the metric and chemical variabilities.qeytariyeh cemetery is located in the shemiranat county, northern parts of tehran and in the south of qeytariyeh park which is destroyed by construction of buildings and expanding residential areas in 1960s. the rescue excavation was conducted in 1968 and 1969 by kambakhshfard (kambakhsh fard,1991). the restudy project was conducted in the national museum of iran (farokhnia, 2020). the project provided us the opportunity to work on technological behaviors of the ceramic collection.