مقدمه‌ای بر دست‌ساخته‌های چوبی قرون هشت تا یازده هجری‌قمری، بوانات

چوب، مادۀ خامی مناسب برای بروز ذوق، استعداد، هنر و خلاقیت صنعتگران و هنرمندان در دوران مختلف بوده است. هنرمندان ایرانی در دوران اسلامی هم‌چون دیگر صنایع، در زمینۀ هنرهای مرتبط با چوب نظیر: خراطی، منبت، گره‌چینی و خاتم‌سازی، نفیس‌ترین آثار را خلق کرده‌اند. طی دوران اسلامی در ساخت عناصر معماری بناهای مذهبی مانند در، محجر و منبر از چوب آثار نفیسی ساخته شده که بررسی آن‌ها ازنظر سیر تکامل و تحول صنایع وابسته به چوب به‌عنوان بقایای مادی فرهنگی دوران اسلامی و همچنین واکاوی مضامین نقوش و کتیبه‌های مذهبی آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده که با توجه به اهمیت موضوع تاکنون مطالعات چندانی در این‌راستا صورت نگرفته است. طی بررسی باستان‌شناسی که در سال 1394 ه‍.ش. به‌منظور شناسایی آثار تاریخی فرهنگی شهرستان بوانات صورت گرفت، آثار چوبی متعددی شناسایی و مورد بازدید قرار گرفت که پژوهش پیشِ‌رو در راستای معرفی و تحلیل یافته‌های موجود است. در این‌راستا، پرسش‌های پژوهش عبارتنداز: از دوران اسلامی بوانات چه آثار چوبی به‌جای مانده و عناصر تزئینی و مضامین کتیبه‌های آن‌ها چیست؟ از مسجد جامع بوانات و امامزاده حمزه بزم دست‌ساخته‌های چوبی مختلفی شامل: در، پنجره، منبر و محجر چوبی باقی‌مانده که ظرافت و تبحر در ساخت آن‌ها چشمگیر است. از آنجا که دو بنای موردبررسی به‌عنوان مسجد و امامزاده دارای کاربری مذهبی بوده، عموم کتیبه‌ها نیز شامل: آیات قرآن، شهادتین، شهادت ثلاثه، صلوات و نام امامان بود که نشان از تاثیر مذهب تشیع بر صنعت و هنر این دوره است. از آنجا که تنها در بناهای مسجد و امامزاده آثار به‌خوبی حفظ شده‌اند، می‌توان نقش و اهمیت مذهب و قداست را در حفظ آثار فرهنگی و تاریخی بازجست. هم‌چنین ظروف چوبی که پیش‌تر از غار کان‌گوهر به‌دست آمده بود نیز مورد تاریخ‌گذاری قرار گرفت که درنهایت آثار چوبی بوانات با توجه به کتیبه‌های موجود در بناها به قرن هشتم هجری‌قمری، و دورۀ صفویه تاریخ‌گذاری شدند.

an introduction to the wooden crafts of the 8th to 11th centuries a.h. of bavanat

abstract: wood has been a suitable raw material for the expression of taste, talent, art and creativity of craftsmen and artists in different periods. iranian artists in the islamic period, like other industries, have created the most exquisite artworks made of wood. during the islamic period, in the construction of the architectural elements of religious buildings, such as wood turning, fret work, gereh chini, and khatam’s artworks were made of wood, which studying on them in terms of the evolution and transformation of wood-related industries as material and cultural remains of the islamic period, as well as analyzing the themes of their religious motifs and inscriptions, has been of special importance. considering the importance of this subject, not many studies have been conducted in this field of research. during the archaeological survey that was carried out in 2014 in order to identify the cultural historical monuments of bavanat city, many wooden artworks were identified and observed, and the upcoming research is in line with the introduction and analysis of these findings. in this regard, the questions of this research are: what wooden artworks have been left from the islamic period of bavanat, and what are the decorative elements and themes of their inscriptions? from jame mosque of bavanat and holy shrine of hamzeh of bazm, various hand-made wooden structures have remained, including doors, windows, pulpits, and wooden latticework, the delicacy and proficiency in their construction are remarkable. since the two studied buildings, the mosque and holy shrine, have religious uses the general inscriptions also included quranic verses, shahadatein, shahadat-e salaseh, salavat and the names of the imams, which shows the influence of shia religion on the industry and art of this period.