مطالعۀ تاریخی و باستان‌شناختی قلعه‌دختر شهر کرمان، روند ساخت و بازسازی‌ها، تاریخ‌گذاری و کاربری معماری

قلعه دختر به عنوان یکی از محوطه های تاریخی مهمِ حاشیۀ شرقی شهر کرمان، در متون تاریخی با نام های مختلفی همچون قلعه کوه و قلعه کهن و به عنوان محل رویدادهای سیاسی و اجتماعی توصیف شده است. از ویژگی های مهم این قلعه، موقعیت خاص آن در دشت کرمان، وسعت و نوع مصالح است. هدف از پژوهش حاضر، تحلیل ماهیت، کارکرد و گاه نگاری قلعه دختر با استناد به نتایج یک فصل بررسی، گمانه زنی و کاوش باستان شناسی (1398) در این بناست. گردآوری اطلاعات به شیوه های اسنادی و میدانی صورت گرفته و روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است. پرسش ها این است که، پایه گذاری قلعه دختر و بازسازی های آن در چه ادواری صورت گرفته و کارکردهای این مجموعه چه بوده است؟ به این منظور داده های پژوهش های باستان شناسیِ پیشین در تلفیق با فعالیت های میدانی اخیر نگارندگان مورد مطالعه و بازبینی قرار گرفته و ضمن مطالعۀ جغرافیای تاریخی منطقه تلاش شده تصور صحیحی از ماهیت، روند شکل گیری و کارکرد این بنا در ارتباط با تحولات فرهنگی و سیاسی این ناحیه در ادوار مختلف حاصل شود. مطالعۀ مواد فرهنگی و منابع تاریخی نشان می دهند، این محوطه احتمالاً از دوران تاریخی و قطعاً از سده های نخست اسلامی تا قرن دهم هجری قمری، تقریباً به طور پیوسته محل سکونت بوده و در تحولات سیاسی و اجتماعی منطقه نقش تعیین کننده ای داشته است. به نظر می رسد ساخت و بازسازی های قلعه دختر دست کم از سدۀ چهارم هجری قمری، تا عصر صفوی برپایۀ اهدافی همچون ایجاد پایگاه نظامی و دفاعی، مکانی برای نگهداری زندانیان سیاسی، محل نگهداری خزائن حکومتی، پناهگاهی امن برای متحصنین و محل استقرار حکام و خانواده هایشان صورت گرفته است.

historical and archaeological study of qal’eh dokhtar in kerman; the process of construction and reconstruction, dating and architectural function

qal’eh dokhtar, as one of the important historical sites on the eastern outskirts ofkerman, has been described in historical texts with different names such as qal’ehkooh and qal’eh kohan, as a place of political and social events. one of the importantfeatures of this castle is its special location in kerman plain, as well as the extent of itsarchitectural structures and type of materials. the purpose of this study is to analyze thenature, function, and chronology of qal’eh dokhtar. this study was done based on theresults of an archaeological survey, sounding, and archaeological excavation in 2019in this site. this study can explain the role and position of qal’eh dokhtar in the socialand political developments of kerman during the islamic era. data collection was doneby documentary and field methods and the research method is descriptive-analytical.the questions are: when were the foundations and renovations of qal’eh dokhtar madeand what were the functions of this complex? for this purpose, the data of previousarchaeological research and recent field activities of the authors were studied andreviewed, and while studying the historical geography of the region, a correct idea ofthe nature, formation, and function of this building in relation to cultural developments,political and social of this area in the different period were presented. the study ofcultural materials along with the study of historical sources shows that this site isprobably almost continuously inhabited from the pre-islamic period and certainly fromthe first centuries of islam to the tenth century ah. the results show that this structurehas played a decisive role in the political and social developments in the region. it seemsthat qal’eh dokhtar was probably constructed and reconstructed from the pre-islamicperiod and certainly from the first centuries of islam to the safavid era for establishing amilitary and defense base, as a place to hold political prisoners, a treasury, a safe havenfor sit-ins and the rulers and their families.