باستان‌سنجی تحلیلی: امکانات و فرصت‌های پژوهش در ایران

پیش نیاز توسعۀ دانش باستان شناسی در کشور، دسترسی به آزمایشگاه های مجهز، به کارگیری متخصصان مجرب و گسترش همکاری های ملی و بین المللی است. امروزه دستاوردهای صنعت هسته ای در کشور می تواند سبب ارتقا کیفی و کمّی دانش باستان سنجی شود. با توجه به رشد و توسعه روزافزون روش های آنالیز مواد، لازم است مزایا و محدودیت های این روش ها موردتوجه پژوهشگران حوزۀ باستان سنجی قرارگیرد. در این پژوهش، امکانات و فرصت های پژوهش در علم باستان سنجی تحلیلی با استفاده از روش های علوم تجربی در ایران ارائه و بحث شده است. به منظور معرفی ظرفیت های فنی کشور در این حوزه، تجهیزات و امکانات موجود برای انجام آنالیز و تحلیل داده های مرتبط با آن بررسی شده اند. علاوه بر این، به منظور شناخت مواد به کار برده شده در نمونه های باستانی و تعیین خاستگاه آنها، مطالعۀ چند نمونه از این آثار با استفاده از روش های مختلف انجام شده است. فعالیت های انجام شده در این پژوهش شامل: پرتونگاری با ایکس و نوترون برای تصویربرداری از ساختار یک کوزۀ تاریخی مربوط به اوایل دورۀ قاجار، آنالیز عنصری آثار نگارگری در نسخ خطی با استفاده از روش آنالیز عنصری به منظورتعیین منشا رنگدانه های به کاررفته در آن، مطالعۀ الیاف طلا در فرش های نفیس دورۀ صفویه با استفاده از آنالیز همزمان آنالیز عنصری و ساختاری، و آنالیز عنصری رنگدانه های به کاررفته در نمونه های کاشی زرین فام مربوط به کاشان به روش آنالیز عنصری است. نتایج این پژوهش نشان می دهد ظرفیت های فنی موجود در کشور می تواند در شناخت ماهیت آثار باستانی و ارائۀ تحلیل های دقیق تر از این آثار، فرصت های جدیدی را در اختیار باستان شناسان کشور قرار دهد.

analytical archeometry: facilities and research opportunities

archeology is the scientific study of human activity through the recovery and analysisof the remained material culture. the prerequisite for the development of archeologicalknowledge in the country is access to equipped laboratories, hiring experiencedspecialists, and expanding national, and international cooperation. due to rapid advancesin instrumental analysis, relevant people in the fields of art and archeometry should beaware of the advantages and limitations of different types of instrumental analysis. inthis paper, facilities and research opportunities in analytical archeometry using naturalscience in iran are presented and discussed. to introduce the technical capacities ofthe country in this field, the available equipment and facilities for performing nuclearanalysis techniques and their related data analysis are investigated. moreover, toidentify the materials used in the cultural heritage samples and to determine theirorigin, characterization of some of these samples has been done using nuclear analysismethods. the activities performed in this research include x-ray and neutron imagingof the structure of an ancient jar belonging to the early qajar period, elemental analysisof miniature in an ancient manuscript using elemental analysis method, investigationof the golden threads in the precious carpet belonging to the safavid period usingelemental and structural, and elemental analysis of luster tiles belonging to the kashanusing elemental analysis. the results of this research show that the existing technicalcapacities in the country can provide new opportunities for archeologists to understandthe nature of the cultural heritage samples in more depth and to provide more accurateanalysis of the investigated samples.