مقدمه‌ای بر شناخت معماری کاخ‌های تهران در دورۀ قاجار

معماری دورۀ قاجار به علت قرارگرفتن در سیر انتقالی از سنت گرایی به مدرنیته، دارای ویژگی های خاصی است و همین موضوع باعث اهمیت و جذابیت مطالعاتی آن می شود؛ همچنین سیر تحول بناهای این دوره به سبب تغییرات فرهنگ معماری و زندگی شهرنشینی مردم از اهمیت فراوانی برخوردار است. تاثیرات چند عامل گوناگون دیگر مانند، اقلیم، ارتباطات فرهنگی، تاثیر معماری غرب و... بر شکل گیری معماری کاخ های تهران اثر شایان توجهی گذاشته است. در این پژوهش علاوه بر مطالعۀ عوامل فوق در حوزۀ اختلاف نظرها مخصوصاً در چگونگی تاثیرات معماری هر عهد، سیر تحول آن در هر دوره نیز بررسی می شود. در این راستا، پژوهش حاضر معماری کاخ های هر دوره از حکومت پادشاهان قاجار را به تفکیک بررسی کرده و روند تغییرات آن را مورد مطالعه قرار می دهد و تفاوت ها و شباهت های آن ها را ازلحاظ سبک شناسی معماری مقایسه می کند. این پژوهش در پی شناخت چرایی و چگونگی دستیابی معماران به این الگوی مشخص و میزان تاثیر پذیری از فنون گذشته و تاثیر معماری غرب بر معماری این دوره است. مهم ترین بناهای این دوره با روش مشاهدۀ میدانی و مطالعۀ کتابخانه ای و همچنین پژوهش های پیشین با شیوۀ پژوهشی توصیفیتحلیلی و تطبیقی، بررسی شده اند و از میان آن ها وجوه افتراق و اشتراک هریک موردارزیابی قرار گرفته است. باتوجه به این که تاکنون برروی کاخ های تهران و معماری دورۀ قاجار از منظر سبک شناسی و ویژگی آن ها تحقیق شاخصی صورت نگرفته، این مقاله می تواند با شناخت عوامل و نحوۀ شکل گیری معماری کاخ ها، خلا تحقیقاتی موجود را تا حدودی پوشش دهد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که با وجود برخی تاثیرگذاری معماری غرب در این دوره، کماکان معماری این دوره بر پایۀ اصول بنیادین معماری ایرانیاسلامی، مانند اصل درون گرایی، محرمیت و... استوار بوده است.