بررسی روانشناسی خودکامگی در نمایشنامه‌های «طلحک و دیگران» و «قصه های میرکفن پوش» اثر بهرام بیضایی

در بسیاری از آثار بهرام بیضایی، یکی از دغدغه‌های اصلی، نمایش برهم‌کنش‌های نظام خودکامه و افراد جامعه است، که خودکامگی در آن به عنوان یک عارضۀ تاریخی و فرهنگی، با ذهن و زندگی مردمان گره می‌خورد. در واکنش به آن، ظهور قهرمان، مضمونی پرتکرار در برانداختن ستم خودکامه و در مقابله با وضعیتِ پرآشوبی است که در تاریخ بسیار رخ نموده است. این پیدایی، اما سویۀ دیگری نیز دارد. این که افراد در بروز عوارض استبداد، دست از تلاش برای دیدن اشکالات و جستجوی راه‌حل‌های درون‌زا کشیده و همچون کودکی نابالغ در انتظار پیدایش نیرویی برتر می‌نشینند تا مسائل، به مدد قوت او حل شود. این موضوع در برخی از آثار ادبی بیضایی به وضوح مطرح شده و مولف از طریق ادبیات نمایشی به نقد این مساله می‌پردازد و اینکه چگونه افراد، خود در پایایی حکومت خودکامه، نقش ایفا می‌کنند؟ از میان آثار بیضایی، فیلمنامۀ «قصه‌های میرکفن‌پو‌ش» در مرکز بررسی مقالۀ حاضر قرار دارد. ضمن آن، به بررسی عدم مسئولیت‌پذیری افراد به عنوان یکی از ریشه‌های فرآیند قهرمان‌طلبی مردم جامعه در نمایشنامۀ «آهو، سلندر، طلحک و دیگران» به عنوان یکی از عوامل مسالۀ خودکامگی پرداخته می‌شود. برای تحلیل نظری در این میان، از رویکرد مانس اشپربر در تحلیل روانشناسانۀ خودکامگی استفاده شده که به کمک آن و برخی متون روانشناسی دیگر، نشان داده می‌شود که در شرایط استبدادی، انتظار افراطی مردمان برای ظهور قهرمان، ضمن نشان دادن علامت‌هایی در بروز وهم و خودفریبی در افراد، جامعه را مورد سوءاستفادۀ مدام حاکمان مستبد نیز قرار می‌دهد.

A Study of the Psychology of Tyranny in Bahram Beizai’s Plays “Talkhak va Digaran (Talkhak & Others)” and “Ghesseha-ye Mard-e Kafanpoosh (Tales of shrouded man)”

In many of Bahram Beizai’s works, one of the main concerns is to show the interactions of the tyranny system and individuals in society, that in there, Tyranny, as a historical and cultural complication, is tied to the minds and lives of the people. In response, the emergence of the hero is a recurring theme in overthrowing authoritarian oppression and in the face of the turbulent situation that has occurred so much in history. This appearance, however, has another side that in the face of the effects of tyranny, people stop trying to see the flaws and stop looking for endogenous solutions and, like an immature child, wait for the emergence of a superior force to solve problems with its help. This issue is clearly raised in some of Beizai’s literary works. This paper criticizes this fundamental issue of society through dramatic literature another question is how do individuals themselves play a role in the perpetuation of authoritarian rule? Among Beizai’s works, the screenplay of &Ghessehaye Marde Kafanpoosh (Tales of shrouded man)& is in the center of the present article. In addition, the irresponsibility of individuals as one of the roots of demand for hero process of the people of the society in the play &Ahoo, Salandar, Talkhak va Digaran (Talkhak Others)& as one of the factors of the issue of Tyranny is examined. For theoretical analysis, Manes Sperber’s approach has been used in the psychological analysis of Tyranny Which is shown. By help of it and some other psychological texts is shown that in Tyranny conditions, the extreme expectation of the people for the emergence of a hero, while showing signs of illusion and selfdeception in individuals, also constantly is exploited society by tyrannical rulers.