بررسی نظریۀ کنش اجتماعی ماکس وبر در نمایش نامه پلکان اکبر رادی

نظریۀ کنش‌ اجتماعی ِ ماکس وبر، جامعه‌شناس نامدار آلمانی، زمینۀ بررسی عقلانیت را در رفتارهای اجتماعی فراهم می‌کند. وبر و پس از او پیروان و هم‌فکرانش با تعیین کنش‌های چهارگانۀ اجتماعی و دسته‌بندی آن، میزان عقلانیت موجود در این کنش‌ها را بررسی ‌کردند. اکبر رادی نمایش‌نامه‌نویس ایرانی، یک بخش از این نظریه را به نام کنش معطوف به هدف در نمایش‌نامۀ پلکان، بررسی می‌کند. نظریۀ تحرک اجتماعی یا فرا رفتن فرد از یک لایۀ اجتماعی به لایۀ بالاتر هم با نمایش زندگی بلبل، میوه‌فروش دوره‌گرد تشریح می‌شود. در این نمایش‌نامه، بلبل با روی آوردن به دزدی، دروغ، عهدشکنی، تشکیل گروه فشار، رشوه دادن و حتی قتل غیر عمد به یک مقاطعه‌کار ساختمانی ثروتمند تبدیل می‌شود. در روند این تحرک اجتماعی ابتدا عناصری مانند فرهنگ، بیگانگی و میل به ارتقا، مبارزه و رقابت بررسی می‌گردد و پس از آن از پدیده‌هایی همچون خودکشی، خودکامگی، مهاجرت و اعتصاب کارگران هم سخن به میان می‌آید. قهرمان نمایش اکبر رادی، گرچه موفق به بهبود جایگاه اقتصادی خود می‌شود اما به دلیل رفتارهای ناهنجار اجتماعی، نمی‌تواند جایگاه فرهنگی خویش را تغییر دهد.

A study of Max Weber’s theory of social action in Akbar Radi’s Staircase play.

The famous German sociologist Max Weber, by introducing the theory of social action, simplified the study of the degree of rationality in social actions. Weber and later his followers and likeminded people, by examined and categories of the four social actions, determined level of rationality in these actions. Iranian playwright Akbar Radi in &Staircase& play examines a part of this theory called goaloriented action. The theory of social mobility or the ascent of a person from one social stratum to another is also explained by showing the life of Bolbol, a traveling fruit seller. In this play, the Bolbol becomes a wealthy construction contractor by resorting to theft, lying, breaking the covenant, forming a pressure group, bribery, and even unintentional murder. In the process of this social mobility, in addition to elements such as culture, alienation and the desire for promotion, and struggle and competition, phenomena such as suicide, dictatorship, migration and workers’ strike are also discussed. The protagonist of the play of Akbar Radi, although he manages to improve his economic position, but due to abnormal social behaviors cannot change himself cultural position.