اندیشه‌ سیاسی آرمان‌شهری در آثار جلال آل احمد و نجیب محفوظ، با بررسی نقش تصوف دو داستان نون و القلم و رحله‌ ابن فطومه

بنیاد اندیشۀ آرمان‌شهری در دو داستان رحله ابن فطوطه نجیب محفوظ و نون و القلم جلال آل احمد بر نفی وضع موجود، وجود بحران و تلاش برای آرمانی کردن امور مطلوب بنا شده است، محیط خلق هر دو داستان، یعنی ایران و مصر در زمان نوشتن آن‌ها دارای شرایطی بحرانی از نظر اجتماعی و فکری است که زمینه ساز ایجاد اندیشۀ آرمان شهری است از این رو. نویسندگان این دو اثر با استفاده از زبانی نمادین و با توجه به تصوف تلاش دارند تا تصویری از جامعۀ آرمانی خود ارائه دهند. از نگاه نویسندگان، آرمان‌شهر دست‌یافتنی است و علت عدم تحقق آن وجود حکومت و قبضه کردن قدرت توسط عده‌ای خاص است. زبان نوشتاری نجیب محفوظ در رحله ابن فطومه زبانی ادبی و متاثر از آثار کلاسیک ادبیات عربی است، در حالی که آل احمد زیانی عامیانه را برای روایت خود برگزیده است. داستان آل احمد در روایت خود، از تصوفی بهره برده است که جنبۀ اجتماعی آن نیرومند است و قلندران پیرو آن به دنبال قدرت هستند، اما در مواجه با دشواری‌های آن خود نیز به راه صاحبان پیشین قدرت می‌روند و در نهایت از قدرت پیشین شکست می‌خورند؛ و قهرمان داستان نیز اگرچه به دنبال شهادت است، در نهایت تبعید می‌شود؛ اما محفوظ تصوف را در جنبۀ فردی آن یعنی بریدن از عالم مادّی و نقایص آن و کشف و شهود ناشی از مراقبه و ریاضت، وارد داستان خود کرده است و شخصیت اصلی داستان در پایان راه سعادت را در چنین تصوفی می‌یابد که امری فردی است.

The political thought in two stories ’Noon wa Al-Qalam’ by Jalal Al-Ahmad and Rahla Ibn Fatumeh by Najib Mahfouz Considering the role of mysticism

The utopian idea The political thought in two stories ’Noon wa AlQalam’ by Jalal AlAhmad and Rahla Ibn Fatumeh by Najib Mahfouz is based on the negation of the status quo, the existence of a crisis, and the attempt to idealize things. In both stories, using symbolic language and Sufism, writers are trying to present an image of an ideal society. They both believe that utopia can be achieved but the main obstacles on the way are the rulling of government and the seizure of power by certain individuals. Both writers use a symbolic language, with the difference that the noble language of the Arabic work is the literary language influenced by the classical works of Arabic literature, while alAhmad has chosen folk language for his narrative. AlAhmad’s story, in its narrative, uses a type of Sufism whose social aspect is strong and its followers, or Qalandars, seek power but having faced with its difficulties, they resort to the way of the former powerowners but are defeated by them. Although seeking martyrdom, the protagonist of the story is eventually exiled. But Najib has applied a specific aspect of Sufism in the story, namely, the cutting off from the material world and its defects and the discovery and intuition of meditation and austerity. The main character of the story explores various lands in search of a way to solve his own homeland’s problems. He ultimately finds the way to prosperity in Sufism.