بررسی رابطۀ رکن صحنه و جهان‌بینی تراژیک در شکواییه‌های فردوسی بر اساس نظریۀ دراماتیستی کنت برک

فردوسی در کتاب سترگ خویش در مواضعی از افکار و اندیشه‌های خود پرده برداشته است. یکی از مهم‌ترین مواضعی که در آن مقام حکیم طوس از عقاید شخصی خود سخن گفته است، ابیاتی است که عموماً پس از یک واقعۀ ناگوار یا مرگ یکی از شخصیت‌های شاهنامه ا آمده و در آن فردوسی در مذمت جهان و بی‌مهری روزگار داد سخن داده است. در این مواضع که در این پژوهش از آن با نام شکواییه‌ها یاد می‌شود، فردوسی بر اساس نظریۀ دراماتیستی برک برای برقراری ارتباط بر رکن صحنه تاکید دارد. تاکید بر صحنه در ارتباطات انسانی ناشی از نوعی جبرگرایی فلسفی است که عوامل محیطی را در ایجاد تغییر دخیل می‌داند و اختیار انسان را محدود می‌شمارد. از جمله عوامل پدید آمدن چنین جهان‌بینی‌ای در شکواییه‌های فردوسی و تکرار آن با بسامد بالا در شاهنامه، یکی تاثیر خود شاهنامه یعنی داستان زوال شکوه و عظمت هر دورۀ اساطیری، حماسی و تاریخی ایران‌ و مرگ محتوم شاهان و پهلوانان ایرانی است و دیگر شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دورۀ حیات شاعر است که جریان‌های مدنی متفاوتی از دل آن پدید آمده است . این همه زمینۀ مشترکی است که میان فردوسی و مخاطبان او وجود دارد و فردوسی با تاکید بر این زمینۀ مشترک اثر خود را پدید آورده است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که چه عواملی زمینۀ مشترک میان فردوسی و مخاطبان او را پدید آورده است و این زمینۀ مشترک در برقراری یک ارتباط موفق میان اثر فردوسی و مخاطبان آن که ایرانیان هستند چه تاثیری داشته است.

Analysis of The Relation between Scene and Tragic Worldview in Ferdowsi’s Complaints Based on Kenneth Burke’s Dramatism

Ferdowsi in his masterpiece, Shahnameh has revealed his thoughts and beliefs in some segments of his work. One of the most important occasions where he has spoken his thoughts repeatedly for about 80 times throughout Shahnameh are the verses in which he composed after almost every tragic event or death of kings, heroes and, other characters. In those verses, Ferdowsi has expressed his hatred towards the world’s hypocrisy, ruthlessness and, disloyalty. In these segmentswhich in this paper has been referred to as Ferdowsi’s complaints the poet according to Burke’s theory of dramatism emphasizes on the scene for communication. Emphasis on scene in communication according to Burke’s theory is associated with philosophical fatalism which is a doctrine that stresses the subjugation of all events or actions to destiny, and is commonly accompanied with the consequent attitude of resignation in the face of future events which are thought to be inevitable. Among factors that have contributed to the formation of this attitude in Ferdowsi’s complaints, one is Shahnameh itself which is the story of the deterioration of the Persian Empire and other is the social, economic and political instability of Iran after the Arab conquest until 10th century A.D. Shahnameh and the social, economic and political instability of Iran can be seen as the common grounds (substance) Ferdowsi and his audience shared in this period of history. This paper studies the factors that helped to generate the common grounds between Ferdowsi and his audience