بررسی آسیب‌های اجتماعی و تاریخی قرن هشتم هجری در شعر حافظ شیرازی

هنر و ادبیات، یکی از صادق‌ترین اشکال و تجلّی تاریخ یک ملت است. شاعران و هنرمندان، وجدان‌ و صدای زمانه‌شان هستند. تغییرات و دگردیسی‌ها اجتماعی و تاریخی، اگر اصالت و موضوعیّت داشته‌ باشند در قلمرو ادبیات نیز وارد می‌شوند. در تاریخ ایران، شعر، محمول و جلوه‌گر مصائب، تکانه‌ها و دردهای اجتماعی بیشماری بوده و چون رسانه‌ای فرهنگی و برنده، بسیاری از آسیب‌ها و بحران‌های تاریخی و اجتماعی این مرز و بوم را در خود ضبط و ثبت نموده است. در این میان حافظ شیرازی، به مثابه‌ی حافظه‌ی تاریخی و فرهنگی جامعه‌ی ایرانی و همچنین یکی از ناقدان وضعیت اجتماعی و تاریخی قرن ‌هشتم هجری، بسیاری از دردها و آسیب‌های تاریخی و اجتماعی زمانه‌اش را دریافته و در عالم شعری به آن واکنش نشان داده است. این پژوهش با رویکردی تاریخی و روش توصیفی تحلیلی، آسیب‌های اجتماعی و تاریخی قرن هشتم هجری در دیوان حافظ را در کانون توجه خود قرار داده است. یافته‌ها بیانگر آن است که: حافظ با فراست و وقوفی کم‌نظیر، بسیاری از آسیب‌ها و بحران‌های اجتماعی و تاریخی زمانه‌اش، نظیر: ناامنی و بی‌ثباتی، جبرباوری و تقدیرگرایی، پیمان‌شکنی، ریا و دوگانگی، بی‌اعتمادی، و چیرگی رذیلت بر فضیلت را دریافته و به شکلی ایضاحی و غیرایضاحی و به منظور آگاهی‌بخشی، آن را در اشعارش وارد نموده است. وی همچنین با کلامی سحرانگیز، در بسیاری از مواقع بدیل‌ها و راه‌کارهای قابل‌تاملی از قبیل: شکیبایی، اختیارباوری، وفا، عشق و یکرنگی، آزمودن و عمل‌گرایی، خردسندی و درویشی، در مقابل این آسیب‌های اجتماعی را، ارائه داده است.

A study of Social and Historical Injuries of Eighth century AH in Hafiz’s Poetry

The art and literature are the most trustable objects and can reflect the history of the society. The poets and the artist are the conscience and the voices of their time. The changes and transformations in the social and historical aspects could be put into literature if there is originality and subjectivity. The poems are predator and manifesto of the passion, impulses and numerous social pains, so it acts like a cutter cultural media and records varieties of the injuries and social and historical crisis of the country. As a historical and cultural memory of Persian society as well as one of the critics of historical and social situation in Eighth century AH, Hafiz received so many social and historical injuries in his time and reacted to them in his poems. This research with its historical approach and analyticdescriptive method concentrates on social and historical injuries in Eighth century AH in his divan. The findings show that Hafiz included the social and historical injuries of his time such as insecurity and instability, determinism and fatalism, treason, hypocrisy and duality, mistrust and the domination of viciousness over virtue for awareness of the readers. Hafiz suggested the probable alternatives and the solutions such as patience, willingness, faithfulness, love and monotheism, testing and pragmatism, wisdom and dervish versus this injuries.