دین و اخلاق در «شهریار» ماکیاولی و «سیاست‌نامه» نظام‏الملک؛ یک مطالعه تطبیقی با تکیّه بر تفاوت‌ها

ین و اخلاق در «شهریار» و «سیاست‌نامه» و وجوه تفاوت آن‌ها، موضوع اصلی این نوشتار است. روشی که برای این‌کار مدنظر است، مطالعه تطبیقی است. آنچه این مطالعه مفروض داشته، این است که دید ماکیاولی در «شهریار» نسبت به دین یکسره فایده‌گرایانه، واقعگرا، مدرن و البته غیرسکولار بوده و آن را تنها وسیله‌ای جهت اتّحاد مردم می‌داند و در اخلاق نیز بی‌پروا، عاری از احساسات و گاه بی‌اخلاق است، بعلاوه که هیچ اخلاقی مقدّم بر جامعه و حکومت نمی‌داند و اخلاق را محصول زور و قانون حکومت می‌پندارد. از سوی دیگر نگرش نظام‌الملک در «سیاست‌نامه» نسبت به دین متعصّبانه، کلاسیک و محافظه‌کارانه است و برخلاف ماکیاولی، دین را هم به‌خاطر خود دین و حقانیّت آن، ارزش می‌نهد و هم اینکه از آثار سیاسی آن غافل نیست. در اخلاق نیز چون آن را برآمده از دین (اسلام) می‌داند معتقد بود در صورت عدم وجود حکومت، باز اخلاقی وجود خواهد داشت، یعنی اخلاق را منوط به وجود حکومت نمی‌انگارد. همه اینها به‌عنوان فرضیه این نوشتار، با رجوع به متن هر دو اثر مذکور، بررسی می‌شود.

Religion and Ethics in Shahriar by Niccolò Machiavelli and Politics of the Nazarene Mullah; a comparative study based on differences

Religion and Morality in “The Prince” and “Siyasatnama”, and also their differences, are the main subjects of this article. The comparative study is our method for the article. This study has supposed that Machiavelli’s opinion about the religion in “The Prince” is altogether utilitarian, realist, modern and of course unscular. In fact, he recognizes the religion as an instrument only for people’s union, and he is also audacious, insensitive or even sometimes immeoral in morality. On the other hand, Nizam alMulk’s point of view about the religion in “Siasatnama” is dogmatically, classic and conservatively and unlike Machiavelli, he not only respects the religion due to itself and it’s validity, but also is not unaware of the political affects of religion. furthermore, in morality, since he assume the morality has got rise of the religion (Islam), so he believed that moral will be existed even without government essence, namely, he does not consider morality based on government essence. All of these, as the hypothesis of this article, looked over with referring to the texts of mentioned books both.