سیر تطّور شمایل‌نگاری اسلامی ایران از تنزیه تا تشبیه

شمایل‌نگاری مذهبی در ایران اسلامی از مهم‌ترین مآثر هنر شیعی است. پیشینه این هنر در ایران نشانگر رویکرد تنزیهی در آن با هدف بی‌پیرایه نشان دادن اولیای الهی و منزه دانستن آنان از تشبیهات این جهانی است. این رویکرد در آثار اصیل نگارگری و پس از آن در آثار خیالی‌نگاری قابل مشاهده است. با سیطره یافتن تجربه‌گرایی (اثبات‌گرایی) بر اندیشه هنرمند معاصر از یک‌سو و تبادلات فرهنگی و هنری میان جوامع از سوی دیگر، روند تشبیه‌گرایی و عینیت بخشیدن به شمایل‌ها در هنر معاصر ایران فزونی یافته است. این مقاله با اتخاذ روش تحلیلی و توصیفی، ضمن مروری بر تاریخ شمایل‌نگاری و مبانی نظری آن نزد هنرمندان شیعی، می‌کوشد تا وضعیت حال حاضر این هنر را در ایران بررسی کند. 33 نمونه مصادیق شمایل‌نگارانه در این مقاله از آثار پیشین نگارگری، آثار هنرمندان نقاش و نگارگر معاصر و نیز آثاری بدون امضا انتخاب شده‌اند که روند این هنر را بازمی‌نمایانند.

The Trend of Transformation in Islamic Iconography of Iran; from Transcendental to assimilation Approach

Abstract:  Religious iconography in Islamic Iran is one of the most important Shiite arts. The history of this art in Iran signifies it`s transcendental approach to depict sacred characters pure and consider them far from worldliness. This approach is apparent in original miniature works and then coffee house paintings. Following the dominance of empiricism (positivism) on the mind of the contemporary artist on one hand and cultural and artistic transactions between different societies on the other hand, the course of representationality and objectification of icons in Iranian contemporary art has increased. This paper, by applying descriptive analytical method, reviews the history of iconography and its theoretical literature in the view of Shite artists and examines the current situation of this art in Iran. In this paper 33 artworks have been selected as samples of iconographic works from the past and contemporary miniature and painting, as well as some other unsigned works which represent the course of this art.