مقایسه تطبیقی نقوش چاپ باتیک ایران و هند

چاپ باتیک به معنای مقاومت یا رزرو و ذخیره‌ی رنگ در سطح پارچه است که با مواد مقاوم، قسمتی از طرح بر روی پارچه ذخیره می‌شود و از نفوذ رنگ به آن قسمت از پارچه که طرح، نقش بسته جلوگیری می‌کند. باتیک کلمه‌ای جاوه‌ایست ولی با این وجود اصالت این هنر به چین می‌رسد. این نوع چاپ در ایران به نام کلاقه‌ای نامیده می‌شود. چاپ باتیک از چاپ‌های قدیمی است که از دوره صفوی در ایران رواج پیدا کرده است. در مورد قدمت این چاپ در هندوستان می‌توان به فرسک‌هایی که در غار آجانتا نمایش داده شده‌اند اشاره کرد. از آن‌جا که همبستگی تاریخی و فرهنگی میان دو کشور ایران و هند به دوران پیش از تاریخ می‌رسد و هیچ دو ملتی در جهان تا این اندازه دیرینگی تاریخی، فرهنگی و هنری نداشته‌اند، هدف از انجام این تحقیق بررسی ویژگی‌های بصری نقوش چاپ باتیک ایران و هند، وجه اشتراک و اختلاف این نقش‌ها از نظر بصری و چگونگی تاثیرپذیری این نقوش از فرهنگ و باورهایشان می‌باشد. مقاله حاضر با استفاده از شیوه تحلیلی توصیفی ، و روش گردآوری مطالب به صورت تحقیقات کتابخانه‌ای و میدانی انجام گرفته است. پرسش مهم که در این زمینه مطرح شده ، بررسی ویژگیهای بصری و مقایسه تطبیقی بین نقوش و میزان تاثیر فرهنگ و باورها در شکل‌گیری آن می‌باشد. در این پژوهش بر اساس نتایج به دست آمده، محدوده‌ی نقش در چاپ باتیک ایران بیشتر به صورت مستطیل عمودی و در باتیک هند مربع می‌باشد. بیشترین نوع نقش و نوع خط غالب در چاپ باتیک هر دو کشور به نقوش گیاهی و خطوط منحنی اختصاص دارد. بیشترین راستای غالب در چاپ باتیک ایران به‌صورت عمود، و در باتیک هند بدون راستا می‌باشد. همچنین، نوع ترکیب‌بندی نقوش در چاپ باتیک ایران به‌صورت تقارن عمودی، و در باتیک هند نامتقارن می‌باشد. اکثر نقوش به‌کاررفته در چاپ باتیک هند اقتباسی از اعتقادات آیینی، اسطوره و خدایانشان بوده است.