بررسی تداوم استفاده از زعفران در هنر کتاب‌آرایی ایران

در حفاظت و مرمت آثار قدیمی همواره این مسیله مطرح می‌شود که ترکیبات اصلی سازنده این آثار کدام‌اند. طیف‌نگاری از شیوه‌ّهای مرسوم برای شناخت رنگیزه‌ها و اجزای سازنده آثار هنری است که در این تحقیق برای بررسی شیوه کاربرد زعفران در آراستن نسخه‌های خطی استفاده شده است.هدف از انجام تحقیق حاضر مطالعه شیوه‌های گوناگون استفاده از رنگ زعفران در هنر کتاب‌آرایی و تشخیص دوره زمانی آن است. روش تحقیق در این مطالعه از نوع تطبیقی طولی است و در آن از رسالات خوشنویسی کهن، متون مربوط به هنر کتاب‌آرایی و نیز از راهنمایی استادان معاصر استفاده شد. زعفران در گستره زمانی وسیعی از سده سوم تا دوازدهم در تزیین قرآن‌ها به کار رفته و عمده استفاده آن در تعیین فواصل آیات و کتابت سرسوره‌ها و نیز ترسیم جدول‌ها بوده است. یکی از دلایل مهم استفاده از زعفران و اصولاً سایر رنگ‌های متفاوت در کتابت قرآن متمایز کردن بخش‌هایی است که در متن اصلی قرآن موجود نبوده و بعداً به آن افزوده شده است. اهمیت و قداست زعفران در فرهنگ عامه نیز در کاربرد آن به این منظور موثر بوده است. زعفران در تهیه مرکب مطوس نیز کاربرد داشته و یکی دیگر از ویژگی‌های آن ماهیت روحی رنگ آن است. علاوه بر این، می‌توان برای بازدارندگی از اثر تخریبی سبزنگار از زعفران استفاده کرد. محدوده تاریخی نسخه‌های خطی غیرقرآنی مورد بررسی مربوط به دوره تیموری و صفوی است و لذا استفاده از زعفران در این دوره‌ها متداول بوده است.