به کارگیری دیدگاه های اجتماعی در آثار سلطان محمد نگارگر با استفاده از اصول وقواعد هنر اسلامی

در دوران صفویه، سلطان محمد تبریزی - ضمن حفظ اصول و قواعد هنر اسلامی و بکارگیری فضای ماورایی- به نمایش ارزش هایی در آثارش می پردازد که درگذشته ی نگارگری این مرزوبوم مطرح نبوده است؛ یعنی او توجهی خاص به رویدادهای اجتماعی زمانه ی خود، به ظلم و بی عدا لتی- در حیطه ی فضایی خیا ل پردازانه (واقع گریز) – از طریق تصرف نمودن در شکل و رنگ، دوری ُجستن ازخلا و بهره گیری ازریزه کاری های تزیینی؛ به خصوص با انتخاب گزینه یاستحا له- می ورزد.لذا هدف از نگا رش این مقاله بررسی جنبه های درون گرا و یا به دیگرسخن اکسپرسیو1 (بیانگر) دردل فضایی ظاهرا واقع گریز می با شد و بدین منظور به توصیف و تحلیل تصاویری می پردازیم که سلطان محمد نگارگر درگوشه و کنار اثرش بکار می گیرد و چهره ی مسخ گونه و متحجر شده ی انسان را به صورتپنهانی- در زیر چتر فضایی ظاهراً (رویایی)- به نمایش می گذارد. در واقع به عنوان بخشی از یافته ها ی این تحقیق اشاره به ترسیم صورت هایی می شود که درکنار شخصیت های ماورایی- به دور از عجایب نگاری وی- قرارمی گیرند وگویای جنبه های اجتمایی و اعتراضی اند؛ جنبه هایی که از درآمیختن این دو جهان (زمینی وآسما نی) در یک فضای واحد- ورسیدن به مضمونی ژرفترازعنواناز پیش تعیین شده - حاصل می گردد. همچنین دراین راستا، پاسخ به سیوالاتی داده می شود که همچنان بی جواب ما نده اند؛ ما نند اینکه آیا شرایط زمانه و استبداد حاکم بر مردم، باعث ترسیم چنین فضای هوشمندانه می گردد؛ یا اینگونه نقوش، صرفا حرکتی تزیینی قلمداد می شوند؟ سرانجام برای پی بردن به پیامد اینگونه نگاه و نتیجه حاصل آمده در این تحقیق، اشاره به اندام و صورت هایی می گردد که سلطان محمد در برخی از نگاره های خود به تصویر می کشد و ازاین رهگذر به بیان نیات خویش دست می بابد: در فضای تصویری او اندام و چهره نگاری به سه قسمت(سه حالت) تقسیم می شوند:1-ترسیم صورت های ماورایی و ملکوتی که از عالم مثال و یا به عبارتی دیگر، عالم صور مُعلقه وام می گیرد.2-درآمیختن پیکره ی حیوانی با سیمای انسانی و یا بالعکس؛ مانند ترسیم مرکب پیامبر اسلام (بُراق) و یا شیا طین و دیوها که به نمایش عجایب المخلوقات و یا اسطوره نگاری وی می انجامد.3-تجسم رُخساری که بیا نگرحالات درونی انسان ها و یا به عبارتی دیگر ،حالات روحی– روانی مردم زمانه اش می باشند.از آن رو که تصور می گردد نتایج این پژوهش پرده ازحقایق خفته درساختارنگارگری های او بردارد، به بررسی تعدادی ازآثارزیبایش می پردازیم.روش تحقیق: توصیفی وتحلیلی است وشیوه ی گردآوری منابع نیز کتابخانه ای می باشد.