بررسی ویژگی‌های تصویری و مضمونی نسخه‌های خطی مصور دوره ایوبیان

در فاصله سده‌های پنجم و اوایل هفتم هجری، سرزمین‌های شرق مدیترانه دچار آشفتگی سیاسی شده بود و حملات صلیبیان نیز به این آشفتگی دامن می‌زد. با قدرت‌یافتن صلاح‌الدّین ایوبی در نیمه دوم سده ششم اوضاع سیاسی تاحدی بهتر شد.دوره ایوبیان، نه‌تنها درزمینه کشورگشایی و دستاوردهای جنگی، بلکه ازنظر فرهنگی نیز کارآمد بود. آنان راه‌های جدیدی به دنیای هنر گشودند، ولی حکومتشان بسیار کوتاه بود. ازاین‌رو، دوره ایوبیان بیشتر به‌‌لحاظ داشتن نقشی رابط بین سبک‌های سلجوقی و مملوکی اهمیت دارد. به‌‌علت ناهماهنگی هنر و سیاست در این دوره هیچ سبک واحدی برای نگارگری خلق نشد. ازجمله نسخه‌های مصور باقی‌مانده از دوره ایوبیان نسخه‌ای از کلیله و دمنه، مقامات حریری و کتاب مختارالحکم و محاسن الکلم است. اهدافی که در این مقاله مدنظر است، آشنایی با ویژگی‌ها و شاخصه‌های نگارگری دوره ایوبیان و شناخت مضامین نسخه‌های مصور این دوره از طریق بررسی نگاره‌های باقی‌مانده از آن است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و گردآوری مطالب به‌روش کتابخانهای انجام شده است.بررسی سه نسخه مصور این دوره نشان می‌دهد که در این نسخه‌ها تمام تصاویر در وسط صفحه قرار گرفته و در بالا و پایین آن‌ها نوشته‌هایی از متن کتاب به‌عربی وجود دارد. در برخی از نگاره‌ها حرکت و پویایی و زندگی در عناصر تصویر دیده می‌شود، ولی به‌طورکلی روح حاکم بر تصویر سکون و بی‌تحرکی است. درختان و گیاهان در این نگاره گل‌وبرگ‌‌های عجیب و ناشناخته دارند و درعین‌حال ازلحاظ بصری ساده و برگرفته از گیاهان آن نواحی‌اند. شاخصه آخر استفاده از عناصر نمادگونه برای نشان‌دادن چیزی یا جایی یا حتی مفهومی نظیر درخت خرما (نماد حاصلخیزی)، بوته خار (نماد اندوه و گناه)، پرنده دریایی (به‌نشانه وجود آب) و بلبل (به‌نشانه وجود چمنزار) است.